Eurodolar Piyasası

Bu yazıda eurodolar‘ın ne anlama geldiğini ve eurodolar piyasalarının nasıl çalıştığını kısaca açıklamaya çalışacağım.

Eurodolar, Amerika Birleşik Devletleri dışında tutulan ABD dolarıdır.  Eurodolar kavramındaki euro kelimesi, bu durumun ilk olarak  1950’li yıllarda Avrupa’da ortaya çıkmış olmasından kaynaklanmaktadır. 1950’lerde bir fırsat kokusu alan İngiliz bankacılar uluslararası müşterilerden artan ABD doları rezervlerine karşılık ABD doları cinsinden kredi yaratma fikriyle ortaya çıktı.Kaynak

Bazı yazarlar bu durumun daha öncesinde ortaya çıktığını savunmaktadır. Kaynak.  Eurodolarlar, Amerika Birleşik Devletleri dışındaki bankalarda veya banka şubelerinde tutulan teminatsız(garanti kapsamı dışında) ABD doları mevduatlarıdır ve para piyasası fonları, şirketler, yabancı merkez bankaları ve diğer resmi hesaplar Eurodolar piyasasında aktif borç verenlerdir.Kaynak 

Aslına bakarsanız bu iş ABD dışında yaratılan dolarları kapsasa da Amerikadaki bankalarda bu işten ekmek yemişlerdir. Q ve D adlı regülasyonlardan kurtulmak için ABD’li müşterilere ABD dışında hesap açılmıştır. ABD dışında ABD doları ticareti yapmak, işlemlerin Federal Rezerv ve ABD Hazinesi’nin yetki alanı dışında olduğu anlamına geliyordu. Londra’da yerleşik olmayanlar arasında ABD doları ticareti yapmak, bu işlemlerin İngiltere’nin yargı yetkisi dışında olduğu anlamına geliyordu. Yeni teknik, aynı anda hem Amerikan hem de İngiliz düzenlemelerinin etrafından dolaşmaya olanak tanıyordu (Helleiner 1994; Burn 1999; Palan 2006; Green 2016)(Binder 2020)

Sonuç olarak BIS’de eurodolar piyasaları için 2’li bir ayrıma gitmiştir. Pure offshore ve  round-tripping.

Pure offshore işlemlerde ‘fonları plase edenin ikametgahı, fonları ödünç alanın ikametgahı, mevduatın ve kredinin rezervasyon yeri ve işlemi  tamamı ABD dışındadır‘ (He ve McCauley 2012). Ancak fonlar yine de Birleşik Devletler’in bankacılık sistemi üzerinden akabilir.

Round-tripping:

Amerika Birleşik Devletleri’nde ikamet edenlerin ülke dışındaki bankalara ABD doları yatırması ve bankaların da bu parayı tekrar Amerika Birleşik Devletleri’nde ikamet edenlere borç vermesi anlamına gelmektedir.

Eurodolar piyasaları bazen  offshore dolar piyasası olarak da adlandırılmaktadır.

Bizim için önemli olan bu piyasa eurodolar mevduatların nasıl yaratıldığıdır. Tahmin edeceğiniz üzere yine basit bir klavye tuşuna basılarak bu eurodolarlar yaratılmaktadır.

Ama bu eurodolarların küçük bir sorunu vardır. Bu dolarlar için Amerikan Devletinin (FDIC) bir garantisi yoktur.  Ayrıca bu eurodolarların bankacılık sistemi içerisindeki hareketliliği, bu bankaların Amerikadaki muhabir bankalarının rezervlerinin değişmesi yoluyla gerçekleştirilir.

Diyelim ki;

Euro Bankasındaki müşteri, Euro Bankası II deki müşteriye eurodolar gönderecek;

1- Euro Bankasının ABD’deki muhabir bankasındaki(ABD X Bankası) mevduatı azalır dolayısıyla ilgili bankanın rezervi azalır.

2- Euro Bankası II’nin ABD’deki muhabir bankasındaki(ABD Y Bankası) mevduatı artar dolayısıyla ilgili bankanın rezervi artar.

3- Euro Bankası II’ deki müşterinin eurodolar hesabı artar dolayısıyla aynı bankanın ABD Y Bankasındaki mevduatı artmıştır.

Bu sistem nasıl işliyor?

Eurodolar piyasasının temel önermesi [şu ki] ortada dolar olmamasıdır. Yani bankaların aslında ticaretini yaptıkları şey, dolar temin etme vaatleridir. Hiç bir müşterinin doğrudan doları fiziksel olarak istemediği(istemeyeceği)  bildikleri için rahattırlar. Yani bir Eurodolar bankası ile Eurodolar anlaşması olan hiçbir şirket aslında fiziksel Fed banknotlarına sahip değildir. Böyle bir şey olmaz, kimse dolar istemez. Tek istedikleri, çeşitli yükümlülük türlerinde işlem yapabilmek ve böylece  dolarları olduğunu iddia edebilmektir. Eurodolar piyasası gerçek para biriminden en uzak olan şeydir, çünkü kimse para birimi istemez. Sadece gerektiğinde bir şekilde dolara çevirebilecekleri yükümlülüklere sahip olmak istiyorlar. İşin özü şu: piyasada hiç dolarımız yok ama ihtiyacımız olduğunda dolara ulaşabileceğimizden çok eminiz. (Binder 2020)

 

EURODOLAR, Fed’i Geriyor?

Dünyaca ünlü bankaların Fed’de hesapları olduğu için bu işlem tek hamlede Fed’de bulunan rezervin artış veya azalışıyla biter. Ve Fed’in borçlanma imkanlarından yararlanabilirler. Yukarıda bahsi geçen bankaların çoğunun ise bu iki imkandan faydalanma durumları yoktur. İşte bu nedenle Fed, FIMA ve Swaplar yoluyla yabancı merkez bankalarına dolar sağlamaktadır. Bu sağlanan dolarlar, likidite krizlerinde yabancı merkez bankaları tarafından ülkelerindeki küçük bankalara borç olarak verilmektedir. Murau bu konuda güzel bir çalışma yapmış.

Diyelim ki bu küçük bankalara likidite sağlanmadı. Burada oluşan likidite talebi katlanarak ABD banka sistemine ulaşacaktır. Bu nedenle Fed bu piyasaların yoğun olduğu merkez bankalarına likidite desteği sağlamaktadır. Aşağıda güllük gülistanlık ortamın 2007 yılında birden nasıl cehenneme döndüğü güzelce açıklanmış.

Ayrıca likidite sorunları, fazla ve açık bankaların etkin bir şekilde eşleştirilmesini sağlayan swaplar, vadeli işlemler ve diğer türevler şeklindeki finansal yeniliklerle (gölge bankalar yardımıyla) çözülmüştür. (Mehrling 2016; O’Malley 2015)(Binder 2020)

Eurodolar Verileri

Bu konuda BIS’in verileri elimizdeki tek veridir. Ama bu veriler repo ve swap gibi bilanço dışı Eurodolar işlemlerini kapsamamaktadır.(Binder 2020) Cecchetti (2014) bu piyasada yaratılan doların, ABD’de yaratılan dolardan daha fazla olduğunu iddia etmektedir.

BIS verilerine göre 2022 üçüncü çeyreğinde eurodolar kredilerinin tutarı  5.9 trilyon dolardır. Türkiye için bu veri 195 milyar dolar (bunun içinde dolar cinsinden tahvil ihraçları var. BDDK aylık bülteninde dolar cinsinden krediler 135 milyar dolar görünüyor) olarak görünüyor.

BIS ekibi hazırladığı global likidite raporunda aşağıdaki grafiğe yer vermiş. Amerikan dolarının değeri düştükçe eurodollar kredilerinin arttığı görülüyor.

 

Neden Önemli ?

Bildiğiniz üzere para, bankalar tarafından yaratılmaktadır. Bankaların para yaratamadığı kriz dönemlerinde ise görevi devlet almaktadır. Kısaca, para yaratma işi, bankalar ve devlet arasında gidip gelmektedir. Eurodollar ile birlikte, dünyanın rezerv parası olarak adlandırılan dolar, yabancı bankalar tarafından yaratılmaya başlanmıştır. Bu sistem; currency swaps, interest rate swaps ve Eurodollar futures gibi türev araçlarla hedge edilmektedir. Mevcut sistemde, insanlar ABD yaratılan bir dolar ile ABD dışında yaratışlan bir dolar arasında fark göremese de çok ciddi bir fark vardır. ABD doları Federal Rezerv’in kamu yükümlülüğü iken, Eurodolar ise yabancı bankaların özel yükümlülüğüdür.

Grafikte görüleceği üzere, ABD’de para piramidinin en tepesine ulaşmak görece daha kolay iken, diğer ülkelerde ise yer aldıkları pozisyon nedeniyle daha zordur. Bu nedenle, Wall Street’te çalışanlar ABD’de yaratılan doları “yeşil” olarak tanımlarken, eurodolar’ı “kırmızı” olarak tanımlamaktadır.

Sabri Öncü hocanın bu konud yakın tarihli Avrodöviz Mevduatların İşleyişi mutlaka okunmalıdır.

Engin YILMAZ ODTU Sunum 05102023

Her şey likidite ile ilgili

 

Doç.Dr VeriDelisi