Erdoğan “Büyük Anlaşma”yı Bekliyor mu? Trump’ın Türkiye’ye Sunabileceği Teklifler ve Ankara’nın Jeopolitik Hesapları

Özet:

Avrupa Politika Merkezi (ENC) Direktörü Doveri Vesterbye, Türkiye’nin jeopolitik konumunu “Avrasya’nın en iyi eli” olarak nitelendiriyor ve Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın bu konumu son derece stratejik biçimde kullandığını savunuyor. Vesterbye’ye göre Ankara, “tarafsızlığını olabildiğince uzun süre koruyarak” ABD, Rusya ve Çin arasında en avantajlı teklifi bekliyor. ABD Başkanı Donald Trump’ın Türkiye’ye bir “Büyük Anlaşma” sunması olası, ancak Ankara’nın bunu kabul edip etmeyeceği hâlâ belirsiz.

“Türkiye, en iyi elini oynuyor”

Doveri Vesterbye, 2022’de yayımlanan SWP analizinde Türkiye’nin jeopolitik konumunun “en güçlü kartı” olduğunu vurgulamış, 2023’te European Leadership Forum (ELF) için kaleme aldığı raporda Ankara’yı “sürekli denge arayışındaki bir güç” olarak tanımlamıştı.

Vesterbye’ye göre Cumhurbaşkanı Erdoğan ve yakın ekibi — Dışişleri Bakanı Hakan Fidan ile Cumhurbaşkanlığı Sözcüsü İbrahim Kalın — “son derece motive, sadık ve zeki stratejistler.” Bu kadro, Türkiye’nin hem Avrupa hem Asya arasında sahip olduğu eşsiz coğrafi konumun farkında.

“Ankara, tek bir kutba bağlanmadan olabildiğince uzun süre tarafsız kalmaya çalışıyor. Nihai hedefi, somut, kurumsallaşmış ve güvenilir bir teklif geldiğinde tarafını seçmek,” diyor Vesterbye.

Trump’tan “Büyük Anlaşma” Gelebilir — Ama Ankara Tereddütlü

Washington kulislerinde Trump yönetiminin Ankara’ya yeni bir “Büyük Anlaşma” teklifine hazırlandığı konuşuluyor. Ancak Vesterbye’ye göre, ABD’nin güvenilirliği son on yılda ciddi şekilde zedelendi. Türkiye, sadece F-35 programına dönüş ve CAATSA yaptırımlarının kaldırılması gibi “sembolik” jestlerle yetinmek istemiyor.

Trump’ın talepleri ise oldukça net:

• Nükleer enerji alanında Rosatom’dan vazgeçilmesi (Akkuyu ve Sinop projeleri),

• S-400 sistemlerinin devre dışı bırakılması,

• Rus gazına bağımlılığın azaltılması (özellikle Mavi Akım ve TürkAkım),

• ABD’den LNG ithalatının artırılması.

Ancak ABD gazının Rus gazına kıyasla iki kat pahalı olması, Türkiye’nin sanayisi ve hanehalkı için ciddi maliyetler doğuracak.

Washington’un Diğer Talepleri: Çin, İsrail ve IMEC Koridoru

ABD ayrıca Ankara’dan Çin ile ekonomik bağlarını gevşetmesini istiyor. Türkiye’nin Çin ile yıllık ticaret hacmi 43 milyar doları buluyor ve Vesterbye’ye göre “bu bağın koparılması ekonomik olarak çok pahalıya mal olur.”

Bir diğer talep ise İsrail ve ABD’nin Ortadoğu planlarıyla uyum. Trump yönetimi, Ankara’nın Suriye’deki füze menzili düzenlemelerini İsrail’in güvenlik vizyonuna göre ayarlamasını, ayrıca IMEC koridoru (Hindistan–Suudi Arabistan–İsrail–Kıbrıs–AB) projesine katılmasını istiyor. Bu proje, Türkiye’nin bölgesel transit üstünlüğünü zayıflatma potansiyeline sahip.

“Gerçek şu ki, Türkiye ve İsrail şu anda bölgesel bir güç mücadelesi içinde. Trump iki favoriyle – Erdoğan ve Netanyahu’yla – çalışıyor ama tarihsel olarak Amerika hep İsrail’e yakın durdu,” diyor Vesterbye, ENC’nin 2025 raporuna atıfla.

Afrika ve Enerji Rekabeti

ABD’nin Türkiye’den beklentilerinden biri de Afrika’daki nüfuz mücadelesinde “Batı kampıyla uyumlu davranması.” Özellikle Rusya ve Fransa’nın eski etkili olduğu Sahra-altı Afrika bölgelerinde Türkiye’nin artan etkinliği, Washington’un dikkatini çekiyor.

Ancak Vesterbye’ye göre Afrika meselesi, “ABD açısından ikinci öncelik.” Asıl odak enerji, savunma ve Ortadoğu koridor politikalarında.

Trump’ın Türkiye’ye Sunabileceği Ödüller

Trump yönetimi, Türkiye’ye yönelik yaptırımların kaldırılmasını teklif edecek. CAATSA kapsamında 2020’de getirilen yaptırımların toplam maliyeti yaklaşık 9 milyar dolar. Ancak bu rakam, Türkiye’nin toplam bütçesi içinde sınırlı bir kayıp.

Gerçek ödül, teknoloji transferi ve askeri üstünlük. F-35 programına dönüş, hem Türkiye’nin hava gücü dengesini güçlendirecek hem de savunma sanayine bilgi aktarımı sağlayacak. Trump içinse bu, milyarlarca dolarlık savunma satış anlamına geliyor.

Ayrıca Vesterbye’ye göre Trump, Halkbank davasında kolaylık, Suriye ve Irak’ta Türk çıkarlarına destek, hatta Erdoğan’ın iç siyasi güvenliğine zımni garanti verebilir.

Erdoğan Ne İstiyor?

Erdoğan’ın “2016 travmasından sonra” önceliği, kendisi ve çevresinin güvenliğini garanti altına almak. “Trump bunu garanti ederse, anlaşma masasına yaklaşabilir,” diyor Vesterbye.

Ancak ABD’nin güvenilirliğine dair kuşkular sürüyor. Rusya-Çin işbirliği derinleşirken, Hindistan’ın pozisyonu belirsiz. Avrupa ise daha bağımsız, daha korumacı ve askeri olarak daha hazırlıklı hale geliyor.

Bu nedenle Vesterbye’ye göre Ankara, “kalıcı tarafsızlık” stratejisini sürdürecek:

“Türkiye, hem Berlin ve Paris ile yeni teklifleri değerlendirecek, hem de Moskova ve Pekin’le diyaloğu canlı tutacak.”

Sonuç: “Türkiye Hâlâ Müzakere Masasında”

Erdoğan-Trump görüşmesinden Türkiye’nin beklediği başlıca sonuçlar:

• F-35 programına dönüş ve teknoloji transferi,

• Halkbank davasının düşürülmesi,

• CAATSA yaptırımlarının kaldırılması,

• Irak Kalkınma Yolu projesine ABD desteği.

Ancak “küresel koridor oyununda” Türkiye’nin dışlanma riski büyüyor. ABD’nin desteklemediği bir Irak–Basra koridoru, Türkiye’yi Doğu-Batı ulaşım ağının dışında bırakabilir.

Vesterbye analizini şu cümleyle tamamlıyor:

“F-35’ler ve yaptırımların kaldırılması büyük bir kazanç gibi görünse de, Türkiye küresel ulaştırma ve enerji ağlarının dışında kalırsa, o zaman bu ‘büyük anlaşma’ aslında küçük kalır.”

Atilla Yeşilada ve Güldem Atabay tarafından kaleme alınan özel raporlarımıza abone olmak ister misiniz? Raporlarımız kurumsal müşterilere yöneliktir. Abonelik ücretlidir. Koşulları öğrenmek için bize e-mail atın: [email protected]