Çetin Ünsalan Yazdı: “Nereden baksan tutarsızca…”
1 Ekim 2025Dünyada ekonomiyi, rekabeti, tedarik zincirindeki kuralları ve satınalmayı belirleyecek kriterler sürdürülebilirlik başlığı altında oluşuyor. Bugün için entelektüel bir tartışma gibi gözükse de, çok yakın gelecekte bir ürün ya da hizmetin pazarda var olup olmadığını, işletmelerin kredi alıp alamayacağını belirleyecek faktör haline gelecek. Şimdiden izleri görülmeye başladı bile.
Bu alanda Türk reel sektörü ve ekonomisi de meseleye ilişkin farkındalık geliştiriyor ve bazı firmalar gerçekten konu üzerinde çalışıyor. Fakat sıkıntılı bir yanımız var ve bunu istisna ortamların dışında dile bile getirmiyoruz.
Sıcak gündem olduğu için, birçok firmanın gündemine giren sürdürebilirlik neredeyse çevreye uyumlu faaliyetle bütünleşmiş halde. Sınırda Karbon Düzenleme Mekanizması üzerinden karbon vergisi, karbon piyasası ve emisyonu gibi konular en azından konuşuluyor. Uymaya çalışan da var, konuyu hiç gündemine almayan da. Ama en azından gündemde.
Fakat öyle bir algı çıktı ki, bir mucize olsa ve sorunu ortadan kaldırsak, konu kapanacakmış gibi düşünülüyor. Ayrıca Ankara merkezli bir firma teknoloji üretti ve karbon ile oksijeni ayıracak bir teknolojiyi dünyaya kazandırdı ve gerekirse kısa süre içinde sorun olmaktan çıkma potansiyeli var.
Lakin iş burada bitmiyor. Tüm riskleri barındıran sürdürülebilirlik 17 farklı maddeden oluşuyor. Sadece son açıklanan işsizlik rakamı bile bize alarm niteliğinde. İşsizlik verisi ne kadar gerçek tartışılır ama gerçek olan, istihdam edilenlerin içindeki kadın nüfusunun azlığı.
Oysa sürdürülebilirliğin ana maddelerinden ikisi toplumsal cinsiyet eşitliği ve eşitsizliklerin azaltılması. TÜİK’in son verisindeki işgücüne katılım oranı yüzde 54. İş gücüne katılma oranı erkeklerde yüzde 71,5 iken, kadınlarda sadece yüzde 36,9.
Yüzde 16 genç işsizliği olduğu iddia edilen ülkede, oranı bir kenara bırakırsak, bunun dağılımda erkekler içinde oran yüzde 12,4, kadınlarda yüzde 22,7. İstihdam dağılımına bakalım. Erkekler yüzde 66,6, kadınlar yüzde 32,6.
Tartışmalı da olsa işsizlik verisinin dağılımı da evlere şenlik. Erkeklerde yüzde 6,8, kadınlarda yüzde 11,6. Bu fotoğrafta sürdürülebilirlikten bahsetme olanağı yok. Bir saptamayı da paylaşayım. Sorun sadece bizimle sınırlı değil. Dünya ölçeğinde de çok ciddi bir fırsat eşitsizliği ve dağılım adaletsizliği var. Ama biz kendi evimize bakalım.
Çünkü işin insani boyuttan acı olması, sürdürülebilirlik kriterlerine uyumsuzluğu kadar, bir ülkenin yarısını oluşturan kadın nüfusunu ekonominin dışında tutarak yaptığı akılsızlık ve katma değer farkı tahammül edilemez noktada.
Mesele burada da bitmiyor. Diğer kriterlerin bazılarını göz atalım. Yoksulluğa son diye dönüp baktığımızda insanların yüzde 80’inin yoksulluk sınırının altında maaş aldığı, açlığa son dediğimizde 12 milyon insanın sosyal yardım olmazsa geçinemeyeceği, emeklilerinin açlık sınırının altında gelir sahibi olduğu bir memleketten bahsediyoruz.
Maddelerin hepsi tek tek saymayacağım. Ama ortada ne nitelikli bir eğitim, ne yaşanabilir şehirler, ne insana yakışır iş ve ekonomik ortam, ne de diğer maddeleri karşılayacak bir fotoğraf bulunmuyor.
Yeni sözün özü, meseleyi sadece çevreye uyum ve uyumlu üretim maddesine sıkıştırırsak, bunu halletsek bile geriye kalan 16 maddede de sınıfta kaldığımız çok aşikâr. Artık sorunları gerçekten tartışmaya ve aşmaya karar vermeliyiz.
Yoksa zaten insani olarak tartışmalı olan sürdürülebilirliğe uymayan bir ekonomi yaklaşımı, bugün için vicdanen sorunlu, kısa süre sonra yarın için de iş yapmaya olanak tanımayan bir gerçeği önümüze koyacak.
Tüm Yazarlar
