Arda Tunca Yazdı…’Teknoloji Şirketleri: Ekonomik Dengenin Ötesinde Bir Dinamik’

Ekonominin klasik denge fikri, üretim faktörlerinin belirli oranlarda bir araya gelerek denge fiyatlarını oluşturduğu varsayımına dayanır. Ancak bugün, yapay zekâ teknolojisindeki gelişmeler bu varsayımı temelden sarsıyor. Kapital birikimi, ağırlıklı olarak fabrika üretiminden ya da insan emeğinden değil, veri, algoritma ve enerji üçgeninde yeniden bir tanım buluyor.

OpenAI’ın yeniden yapılanma kararı, söz konusu dönüşümün adeta bir simgesi niteliğinde. Şirketin en büyük hissedarı Microsoft, OpenAI’daki payını %27’ye çıkardı. Bu payın değeri $135 milyara ulaştı. Bu adım, Microsoft’un piyasa değerini $4 trilyon sınırına taşıdı. Yapay zekâ, piyasalarda sermaye birikimini belirleyen ana eksen konumunda.

OpenAI’ın 2015’te ortaya koyduğu “insanlığa fayda sağlayacak yapay genel zekâ” (AGI) hedefi, bugün finansal yansımalar yaratıyor. Şirket, önümüzdeki on yıl içinde Oracle, Nvidia, AMD ve Broadcom gibi firmalardan 26 gigawatt işlem gücü kapasitesi satın almayı planlıyor. Bu kapasite, yaklaşık olarak 20 nükleer reaktöre denk gelen enerji gereksinimi ifade ediyor. Toplam maliyetin $1 trilyonu aşacağı tahmin ediliyor. Bu maliyetin ⅔’ü, yarı iletken üretimi için söz konusu. OpenAI, yalnızca bir yazılım geliştiricisi değil, küresel ölçekte bir enerji ve donanım yatırımcısına da dönüşüyor.

Yatırımlar, üretim fonksiyonunu kökten değiştiriyor. Neoklasik iktisat, üretimi emek, sermaye ve teknoloji arasındaki etkileşim üzerinden tanımlar. Oysa bugünün ekonomisinde üretkenlik, bu üçlünün yerini alan bilgi, enerji ve hesaplama gücüyle ölçülüyor. Bu kavramlar, küresel sermaye dağılımının ana eksenine yerleşmiş durumda.

OpenAI’ın gelir tablosu yapısal değişimin bir yansıması. Şirketin yıllık geliri yaklaşık olarak $13 milyar düzeyinde. Bunun %70’i ChatGPT kullanıcılarından geliyor. 800 milyon düzenli kullanıcının %5’i ücretli abone. Buna rağmen, OpenAI 2025’in ilk yarısında $8 milyar faaliyet zararı açıkladı. Ancak, CEO Sam Altman, bu “kârlılığın ilk 10 önceliği arasında olmadığını” ifade ediyor. Açıklamayı klasik arz-talep dengesi üzerinden okuyalım. Ekonomik başarı, dengeye ulaşmak değil, dengesizliği yönetmek anlamına geliyor.

ABD’de “Magnificent Seven” olarak adlandırılan teknoloji devleri, 2025’in ilk üç çeyreğinde S&P 500 endeksinin getirilerinin %42’sini oluşturdu. Hong Kong Hang Seng endeksinin getirilerinin yüzde 50’si yalnızca altı şirketten (Alibaba, Xiaomi, Kuaishou, v.d.) geldi. Güney Kore’de Samsung Electronics ve SK Hynix, endeksin sırasıyla %18 ve %11’ini temsil eder durumda. Tayvan’da ise TSMC, yıl başından bu yana getirilerin yarısından fazlasını tek başına sağladı. Bunun adı, sermaye yoğunlaşmasıdır.

Değerlemelere de göz atalım. Nvidia, 57,7 kat kazanç çarpanına sahipken, Çinli Cambricon Technologies 506,2, SMIC ise 221,3 çarpanla işlem görüyor. Artık piyasa dengesi değil, birkaç dev teknoloji şirketinin tüm ekonomiyi kendine çektiği yeni bir yoğunlaşma düzeni oluşuyor.

Gelişen tabloyu klasik iktisat çerçevesinde açıklamak mümkün değil. Neoklasik modeller, bilgiye tam erişim ve rasyonel davranış varsayımlarına dayanır. Realite böyle mi? Yapay zekâ ekonomisinde bilgi, bir üretim faktörü olmanın ötesinde, doğrudan sermayeye dönüşüyor. Enerji ve teknoloji maliyetleri öylesine belirleyici hale geldi ki, fiyatlar artık gerçek dengeyi gösteremiyor. Piyasalar sürekli yön arıyor.

Bugün ekonominin temel sorusu, “denge hangi koşullarda sağlanır?” değil, “dengesizlik ne kadar yönetilebilir ve sürdürülebilir?” olmalı. Üretkenlik, uyumdan değil, değişim hızından kaynak buluyor. OpenAI’ın ve küresel sermayenin başını çeken benzeri teknoloji devlerinin iş modellerinde istikrar, süreklilikle değil, kesintisiz dönüşümle tanımlanıyor.

Ekonominin yeni gerçekliği, dengesizliği yönetebilen kurumların ayakta kalacağını çok bariz bir şekilde anlatıyor. Sermaye, bilgi ve enerji arasındaki ilişkiler, sadece teknolojiyi değil, iktisat teorisini de zorluyor. Denge, bir sonuç değil, sürekli değişen bir süreç. Değişkenlik hiç yeni bir kavram değil ama sanırım hiç bu kadar çarpıcı olmamıştı. İktisat öğretisi inatla değişmiyor.

Kaynakça

Apollo Fund. (2025, September 8). The extreme weight of AI in the S&P 500. https://www.apolloacademy.com/wp-content/uploads/2025/09/ExtremeAIConcentration-090825.pdf

Financial Times. (2025, August 14). ‘Absolutely immense’: The companies on the hook for the $3 trn AI building boom. London, UK: Financial Times. https://www.ft.com/content/efe1e350-62c6-4aa0-a833-f6da01265473

Financial Times. (2025, June 9). OpenAI expects subscription revenue to nearly double to $10 bn. London, UK: Financial Times. https://www.ft.com/content/1ffc5fe7-6872-42a0-8b98-dc685f9c33c6

Financial Times. (2025, October 6). OpenAI targets 10% AMD stake via multibillion-dollar chip deal. London, UK: Financial Times. https://www.ft.com/content/bfafd06e-0a92-4add-9ae5-622e3c2c8f29

Financial Times. (2025, October 13). OpenAI extends chip spending spree with multibillion-dollar Broadcom deal. London, UK: Financial Times. https://www.ft.com/content/bdaf9f30-f0a3-4bbc-aca7-86e609335e8a

Financial Times. (2025, October 14). OpenAI makes 5-year business plan to meet $1 tn spending pledges. https://www.ft.com/content/a169703c-c4df-46d6-a2d3-4184c74bbaf7

Financial Times. (2025, October 26). OpenAI shunned advisers on $1.5 tn of deals. London, UK: Financial Times. https://www.ft.com/content/967b0d78-62df-4eea-a441-8ce3a5d03564

Financial Times. (2025, October 28). OpenAI restructuring pushes Microsoft’s valuation above $4 tn. London, UK: Financial Times. https://www.ft.com/content/74d537c6-bd80-4797-9897-3d5455dfc414

Financial Times. (2025, November 4). Asian markets’ reliance on AI boom raises ‘bubble’ fears. London, UK: Financial Times. https://www.ft.com/content/14060476-aa0a-473d-9849-ab55d6988503

Nvidia, AMD, Oracle, & Broadcom. (2025). Corporate capacity expansion and investment announcements.

Tunca, A. (2025, Temmuz 26). Yapay Zekâ Tipolojisi ve Firma Düzeyinde Uygulama Zorlukları. Demos – https://www.ardatunca.net/post/yapay-zek%C3%A2-tipolojisi-ve-firma-d%C3%BCzeyinde-uygulama-zorluklar%C4%B1

Tunca, A. (2025, Eylül 10). Yapay Zekâya Şekil Vermiş Fikirler. Demos – https://www.ardatunca.net/post/yapay-zek%C3%A2ya-%C5%9Fekil-vermi%C5%9F-fikirler