ABD’den Zengezur Koridoru için 100 yıllık kiralama teklifi 

ABD, Azerbaycan ile Ermenistan arasında yıllardır süren Zengezur Koridoru krizine radikal bir çözüm önerdi: Washington, koridorun yönetimini 100 yıllığına devralmaya hazır. Ancak hem Bakü’nün egemenlik hassasiyetleri hem de Erivan’ın eşitlik talepleri bu planın hayata geçmesini zorlaştırıyor.

ABD’den beklenmedik bir öneri

ABD’nin Türkiye Büyükelçisi Tom Barrack, Zengezur Koridoru konusunda yaptığı açıklamayla bölgede yeni bir diplomatik tartışmanın fitilini ateşledi. Barrack’a göre Washington, Azerbaycan ile Ermenistan arasında tartışmalı olan 32 kilometrelik Zengezur Koridoru’nun yönetimini 100 yıl boyunca üstlenmeye hazır.

Middle East Eye’a konuşan Barrack, “10 yıldır 32 kilometrelik bir yol için kavga ediyorlar. Amerika devreye girip diyor ki: ‘Bize kiralayın bu 32 kilometreyi, siz de aranızda paylaşın,’” ifadelerini kullandı. Hatta projeyi uygulayacak garantörün özel bir Amerikan şirketi olabileceğini de öne sürdü.

Teklifin arkasında Türkiye mi var?

Haberde dikkat çeken bir diğer detay ise bu önerinin aslında Washington’dan değil, Ankara’dan gelmiş olması. İddiaya göre, ABD sadece bu Türk teklifine “evet” dedi. Her iki tarafın da (Azerbaycan ve Ermenistan) bu plandan haberdar olduğu belirtiliyor.

Başlangıçta ABD’nin yalnızca Ermenistan tarafındaki koridor kesimini yönetmesi düşünülüyordu. Ancak Erivan yönetimi, ABD’nin Azerbaycan tarafında, yani Nahçıvan’dan geçen bölümde de yer almasını talep etti. Bu ise Bakü tarafından “kabul edilemez bir dış müdahale” olarak değerlendirildi.

Bakü kırmızı çizgiyi çekti

Azerbaycan uzun süredir çok net bir pozisyonda: İletişim altyapısının hiçbir kısmı yabancı kontrolüne verilemez. Bu konuda Rusya veya Batı arasında bir fark gözetilmiyor. 2020’deki Üçlü Bildiri’ye göre, koridorun güvenliği Rusya tarafından sağlanacaktı. Ancak geçen beş yıl içinde jeopolitik dengeler değişti, Moskova’nın rolü zayıfladı ve yeni aktörler öne çıktı.

Ancak bu değişim bile Bakü’nün tavrını yumuşatmadı. ABD’nin ya da herhangi başka bir ülkenin koridor üzerinde sembolik dahi olsa kontrol sahibi olması Azerbaycan açısından kabul edilebilir değil.

Erivan denge arıyor

Ermenistan açısından ise yabancı kontrol yeni bir durum değil. Ülkenin demiryolları, enerji altyapısı ve ağır sanayisi Sovyet sonrası dönemin büyük bölümünde Rusya’nın elindeydi. Şu anda Başbakan Nikol Paşinyan, Rusya vatandaşı milyarder Samvel Karapetyan’a ait enerji şirketini kamulaştırmak için girişimde bulunuyor. Aynı zamanda Ermenistan Demiryolları hâlâ Rusya Devlet Demiryolları (RZD) tarafından işletiliyor.

Paşinyan, Zengezur Koridoru kavramı yerine “Barış Kavşağı” adını verdiği bir projenin tanıtımını yapıyor. Bu proje, Ermenistan’dan İran sınırına kadar uzanan Meghri güzergâhının yeniden açılmasını hedefliyor. Ancak bu bağlantının yalnızca Ermeni yasaları ve egemenliği altında işletilmesini şart koşuyor.

ABD planı hayal kırıklığı yaratıyor

ABD’nin bu kapsamlı teklifi başta olumlu karşılansa da, şimdi ciddi bir hayal kırıklığına dönüşmüş durumda. Washington’un teklifine Erivan başta sıcak yaklaşırken, Azerbaycan tarafının da ilk etapta itirazı yoktu. Ancak süreç Paşinyan’ın ABD garantisinin yalnızca Ermenistan’a değil, Azerbaycan topraklarına da uygulanmasını istemesiyle tıkandı.

Barrack’ın açıklamaları, ABD’de bu tıkanıklığın neden olduğu memnuniyetsizliği açıkça yansıtıyor. Öte yandan analistler, Washington’un Zengezur konusundaki tarihsel süreci yeterince kavrayamadığını savunuyor. Zengezur Koridoru, Azerbaycan’ın 44 günlük savaşı kazanmasının ardından gündeme gelmişti; öncesinde böyle bir tartışma yoktu.

Gerçekçi bir çözüm mü yoksa politik vitrin mi?

Gerçekte, Türkiye’nin ortaya attığı ve ABD’nin sahiplendiği bu teklifin uygulanabilirliği oldukça tartışmalı. Türkiye açısından Zengezur Koridoru; Azerbaycan, Nahçıvan ve Orta Asya ile doğrudan bağlantı kurmak için hayati önemde. Bu nedenle Ankara, çözüm odaklı “yaratıcı” öneriler geliştirmeye çalışıyor.

Ancak Azerbaycan’ın sembolik bile olsa toprak egemenliğini devretmeye yanaşması oldukça düşük bir ihtimal. Paşinyan’ın “eşitlik” talebi ise, sahada kaybeden taraf olarak elinin ne kadar zayıf olduğunu göz ardı ediyor. Erivan hâlâ, üç on yıllık işgalin ardından “eşit şartlar” beklentisine sahip, bu da pazarlık masasındaki pozisyonunu zayıflatıyor.

Sonuç: Koridor açılacak mı?

ABD’nin 100 yıllık kiralama önerisi, diplomatik cesaret açısından dikkat çekici olsa da, bölge gerçekleriyle uyuşmuyor. Türkiye bu projeyi destekliyor, Ermenistan garantör arayışında, ancak Azerbaycan her türlü dış müdahaleye kapıyı kapatmış durumda. Bu denklemde herhangi bir ilerleme sağlanması zor görünüyor.

Kısacası, Zengezur Koridoru’nun açılması hâlâ büyük ölçüde Bakü’nün iradesine bağlı. Washington’un ise bu süreçte “kurtarıcı” olma ihtimali oldukça düşük.

Atilla Yeşilada ve Güldem Atabay tarafından kaleme alınan özel raporlarımıza abone olmak ister misiniz? Raporlarımız kurumsal müşterilere yöneliktir. Abonelik ücretlidir. Koşulları öğrenmek için bize e-mail atın: [email protected]