ÇİN MALI KÜRESEL KRİZ: EVERGRANDE

Nedir bu Evergrande?

Evergrande Çin’in en büyük ikinci inşaat ve gayrimenkul geliştirme şirketidir. Evergrande’nin elinde bulundurduğu varlıkların değeri yaklaşık olarak 350 Milyar USD. Bu değerin gözümüzde canlanması için hatırlamakta fayda var: Borsa İstanbul BIST100 endeksine kote olan Türkiye’nin en büyük 100 şirketinin piyasa değerlerinin toplamı 205 Milyar USD…

Ancak bu şirkete dair dikkat çeken bir sayı daha var. Şirketin toplam borcu 300 Milyar USD’den fazla! Ve bu yükümlülük Çin’in 2020 GSYH’sının %2’sinden fazla!

Bu kadar büyük borca sahip olmak iyi yönetilen bir şirket için korkutucu olmayabilir ancak çok açık bir şekilde Evergrande bu iyi yönetilen şirketlerden biri değil(miş). Zira, Şirket 20 Eylül tarihinde vadesi gelecek kredi faiz ödemelerini yapamacağını bankalara iletti. Dikkatinizi çekerim, kredi borcunu değil, faizini ödeyemeceğini…

Piyasaların heyecanla beklediği bir başka önemli tarihse 23 Eylül. Bu tarihte Evergrande’nin finansal kuruluşlardan bulamadığı kredi yerine ihraç ettiği bonoların kupon (bir nevi faiz) ödemeleri var.

Ne oldu bu Betondan Dev’e?

‘’Ee ne olacak? 300 Milyar borç 350 Milyar varlıkla kapatılır ve şirket batmaz.’’ dediğinizi duyar gibiyim ancak 350 Milyar USD değerinde varlığı olan Evergrande’nin bilançosundaki varlıkların yarısı ‘’Devam Etmekte Olan Yatırımlar’’ (Tablo 1.0) kalemine bağlı durumda. Yani; dünyanın en büyük ikinci ekonomisinin en büyük şirketlerinden birisi hala inşaatı bitmemiş olan, şantiye halinde bekleyen 1.4 milyon tamamlanmamış konut/iş yerinden ibaret. Başlıkta ‘betondan dev’ olarak bahsettik ancak bahsedilen beton henüz kurumamış bile olabilir…

Tablo 1.0: Evergrande Bilançosununun Dönen Varlıklar Bölümü

Buraya gelmeden önce filmi birazcık geriye sarmakta fayda var: Çin ekonomisinde son yıllarda inşaat ve inşaatın getirdiği türev harcamalara bağlılık artmaya başlamıştı. Gün sonunda durum öyle bir hal aldı ki Çin GSYH’sının 4’te 1’i inşaat sektöründen akmaya başladı. Bu tür bir ekonomik büyüme modeli Türkiye’nin de yakından tanıdığı bir ekonomik büyüme modeli ve hepimizin yakından tanıklık ettiği üzere gün sonunda getirdiklerinden çok götürdükleriyle akılda kalan bir model.

İşte tam da bu yüzden 2020’nin ortalarında bu risk Çin yönetiminin de gözüne çarpıyor ve sert önlemler devreye alınmaya başlıyor. Bana göre bu önlemlerin en önemlisi finansal kaldıraç sınırlaması. Çin, gayrimenkul şirketlerinin elinde en az kısa vadeli borçları kadar nakit bulunmasını dikte ediyor ve uzun vadeli borçlanmayı da çeşitli sınırlandırmalara tabi tutuyor. Finansal kaldıraç inşaat sektöründeki şirketler için önemli bir ivmelendiricidir.

Devasa projeler eldeki varlıklarla değil; bu varlıkları teminat gösterip borç alarak yapılır. Yani aslında risk borç alınan finansal kuruluşa bırakılır ve bu para şantiyelere dökülür. Şantiyeler sonlandırılıp eldeki gayrimenkuller satılıp nakde dönüştürüldükçe de bu borçlar kapatılır ve eğer finansal kuruluşlar bu şirketlere kredi vermekte iştahlı ise bu sefer daha büyük borçlara yelken açılır.

Bir diğer önemli önlem ise dünya genelinde olduğu gibi Çin’de de görülen aşırı sıcak emlak piyasasını dizginlemek için bankaların sektöre kredi vermelerine ilişkin getirilen üst limitler oldu. Yani; Evergrande kısa vadeli borçlarını finansal kaldıraç sınırına göre ayarlayabilse bile kredi limitine takılıp uzun vadeli nakit bulamamaya başladı.

Kredilerle kendini fonlamada sorun yaşayan Evergrande soluğu tahvil ve bono ihracında aldı ve Mart 2022 vadeli tahvilinin 23 Eylül’deki kupon (bir nevi faiz) ödemesi 83.5 milyon dolar ve 232 milyon yuan. Öte yandan şirketin ayrıca 47.5 milyon dolarlık Mart 2024 vadeli tahvil kupon ödemesini 29 Eylül’de yapması gerekiyor. (Tablo 1.1) Bu kupon ödemelerinin yapılıp yapılamayacağı meraklı gözlerle bekleniyor.

Evergrande Group’un hisseleri şirketin borçlarında temerrüte düşeceği kaygılarıyla 11 yılın en düşük seviyesine gerilerken, alacaklılar şirketin borçlarını geri ödememesi ihtimalini göz önüne alarak karşılık ayırmaya başladılar.

Şimdi sıkı durun. Evergrande hissesi Hong Kong borsasında son bir yılda %88 değer kaybetmiş.(Grafik 1.0) Yer çekiminin azizliğine uğramış da diyebiliriz. İpin koptuğu yerse gerek maliyet gerek talep enflasyonuyla konut fiyatlarının zirveye çıktığı ve dolayısıyla hane halkının ev satın almasının zorlaşmaya başladığı Haziran ayını işaret ediyor. Fiyatlar ödenebilmesi zor seviyelere geldikçe şirketin elde ettiği nakdin de azaldığı hali hazırda tartışılan konular arasında.

Grafik 1.0: Evergrande Hissesi Fiyatı

Tablo 1.1: Evergrande’nin ihraç ettiği bonoların vade tarihleri ve kupon ödeme takvimi

EverGrande ya da NeverGrande…

Çin yönetiminin özel şirketlere, özellikle teknoloji, son zamanlarda uyguladığı baskı gündemi oldukça meşgul etmişti. Bu bakış açısına sahip bir yönetimin bu kadar kötü yönetilen ve fütursuzca borçlanan bir şirkete ve onu fonlayan finansal kuruluşlara yardım edeceği hakkında kuşkular mevcut. Analistler, en iyi senaryonun tamamlanmayan 1.4 milyon adet konut/iş yerinin Çin KİT’leri (kamu iktisadi teşebbüsleri) tarafından devrarılınıp vatandaşların mağdur edilmeyeceği bir senaryo olarak yorumlarken; tedarikçilere ve bankalara, finansal kuruluşlara ve hanehalkına paralarının geri ödenmesinde kolaylık sağlanması konusunda karamsarlar.

HSBC ve UBS gibi bankaların Evergrande’nin kredi stoğunun büyük bir bölümünü çektiği biliniyor. Bu bankalara olan borçların ödenememesinin sistematik bir finansal kriz yaratmasından korkuluyor.

HSBC hisseleri son 1 ayda ABD borsalarında %7.7 değer kaybı yaşadı. (Grafik 1.1)

Grafik 1.1: HSBC Londra Borsası Hisse Fiyat Grafiği

Evergrande’nin Küresel Piyasalara Yansıması

Evergrande’nin bir haftada finansal piyasalarda yarattığı stres S&P 500 ve BIST100’ün %4, Almanya DAX borsasının %3.5 değer kaybetmesinin en önemli nedenlerinden biri. Piyasalarda risk iştahını törpüleyen bu şirket Asya borsalarını da oldukça olumsuz etkilemişe benziyor zira Hong Kong borsası %8, Çin borsası %4 değer kaybetti.

Bunun yanı sıra, emtialarda da aşağı yönlü düşüşler mevcut. Demir cevheri bugün %5 aşağıda fiyatlanırken değerli metallerin çoğu bugünü kırmızıyla kapatmaya hazırlanıyor.

En ağır darbeyi alan finansal enstrümansa kripto paralar olmuşa benziyor. Hakkında yeni zirveler konuşulan Bitcoin bir günde %7 kaybettirdi. Kripto paraların toplam pazar büyüklüğü (market cap) ise bugün %8 geriledi. Önemli projeler olarak görülen birçok kripto parada %10’un üzerinde değer kaybı izlendi.

Kripto paralardaki sert düşüşün iki önemli nedeniyse küresel piyasalarda azalan risk iştahı ve 69 Milyar USD piyasa değeriyle bu ekosistemin en büyük stabil kripto parası olan Tether hakkında çıkan iddaalar. Tether, USD’ye birebir endeksli olan bir kripto para. Amerikan doları nasıl dünya ticaretinde en çok kullanılan paraysa, Tether de kripto para piyasasında o rolde diyebiliriz.

Tether’in elinde zamanında çok güçlü görülen Evergrande’nin ihraç ettiği tahvil ve bonoların olduğu söylentileri şirket sözcüsü tarafından reddedildi. Ancak; şirketin elinde 30 milyar USD’ye yakın menkul kıymet olduğu biliniyor. Bu menkul kıymetlerinin Asya şirketlerine ve ilgili finansal şirketlere ait olma olasılığı yatırıcımları korkutmuşa benziyor.

Bizleri Neler Bekliyor?

İçinde bulunduğumuz hafta finansal piyasalar için sadece Evergrande şirketinin atacağı adımlar yüzünden değil aynı zamanda FED, BOE ve TCMB toplantıları için de kritik öneme sahip. FED üyeleri, 21-22 Eylül’de Federal Açık Piyasa Komitesi (FOMC) toplantısında toplanıyor. Bu toplantıdan bir faiz değişikliği beklenmezken tüm gözler toplantı tutanaklarında ‘tapering’ olarak adlandırılan ve ekonomiye ‘can suyu’ vermek için yürütülen aylık 120 Milyar USD’lik varlık alım programının ne zaman yavaşlatılacağı ile ilgili bir ibare olup olmamasında olacak. FED Başkanı Jerome Powell, Jackson Hole’da faiz arttırımıyla taperingin birbirine karıştırılmaması gerektiğini vurgulamış ve bu söylem piyasa tarafından güvercin söylem olarak algılanmıştı.

Bloomberg anketine göre, ankete katılan ekonomistlerin %67’si piyasaya para enjekte edilen programın Kasım 2021’de yavaşlatılmaya başlanacağı yani taperingin başlayacağını bekliyor. (Grafik 1.2)

Ancak, gerek ABD tüketici enflasyonunun zirveden dönmüş olma olasılığı, gerekse Evergrande’nin yarattığı finansal belirsizliklerin bu planları bozması da muhtemel.

Uzun lafın kısası görünen o ki, tüm dünya nur topu gibi ithal bir Çin malı belirsizliğe sahip oldu.Bu belirsizliğin riske, daha sonra krize evrilip evrilmeyeceğini hep birlikte izliyor olacağız…

Turgut Karacan

Twitter: turgut_karacan

S&P: Çin hükümeti Evergrande Group’u kurtarmak için doğrudan destek sağlamaz

Global piyasalarda Evergrande ve Fed zelzelesi

Devrim Akyıl:  23’ünden önce de piyasa karışabilir