Yağız Kutay
Yağız Kutay Işık Yazdı: ‘Türk Lirasının Latte Ederi…’
Türkiye’de ekonomi bürokrasisi aylardır kur, faiz, hedef enflasyon grafikleri gösteriyor...
Türkiye’de ekonomi bürokrasisi aylardır kur, faiz, hedef enflasyon grafikleri gösteriyor. Sokaktaki insan içinse hayat çok daha basit bir soruya indirgenmiş durumda: “Bu ay aynı maaşla neden yine daha az alıyorum?”
Bugün liranın gerçek ederini anlamak için döviz ekranına değil, kasaya bakacağım. Aylık asgari ücretin üzerinden Starbucks’ta kaç latte, McDonald’s’ta kaç hamburger ettiği; The Economist’in Temmuz 2025 Big Mac Endeksi ve bugün kasada gördüğümüz fiyatlarla birleşince, TL’nin hikâyesi bütün süslü sunumlardan daha net çıkıyor.
“Bir aylık net asgari ücretle kaç tane orta boy Caffè Latte içilebilir?”
2020 başında bir aylık asgari ücretle kabaca 200 orta boy latte içilebiliyordu. 2022’ye geldiğimizde bu sayı 180’lere kadar düşüyor. 2024 başında hem asgari ücret hem fiyatlar artınca rakam kısa süreliğine 260’lara çıkıyor. 2025’te bugünkü fiyatlarla aynı maaş artık kabaca150 adet orta boy latteye yetiyor.
Enflasyonun %30’lara indiği yılda bile, 2019’a kıyasla asgari ücretlinin latte alım gücü net olarak geride.
Faiz ve kur grafiklerde normalleşiyor, karton bardak normal değilim diyor.
Big Mac cephesinde elimizde net bir referans var: The Economist’in Temmuz 2025 Big Mac Endeksi.
- Türkiye’de Big Mac fiyatı: 225 TL
- ABD’de Big Mac fiyatı: 6,01 dolar
- Bu fiyata göre “olması gereken” kur: 37,44 TL
- Temmuz ortasında gerçek kur: 40,22 TL
Yani ham Big Mac fiyatına bakınca TL, dolara karşı yaklaşık %6,9 ucuz görünüyor.
GSYH’ye göre düzeltilmiş versiyonda ise aynı veri seti, TL’yi %20–25 bandında “aşırı değerli” para birimleri arasına koyuyor.
Sadece fiyata bakınca “TL biraz ucuz”, gelir düzeyine göre ayarlayınca “TL pahalı sonucu çıkıyor
Aynı hamburger bugün kasada kaç lira?
Temmuz verisi 225 TL’lik Big Mac’e dayanıyor ama bu sadece bir anlık fotoğraf:
- Bugün Big Mac kasada 300 TL’yi geçen fiyatlarlarla satılıyor.
- Dolar kuru da 42 lira civarında.
Bu yeni seviyelerle yaptığımız hesap basit:
- 300 TL’lik burger ve 42,3’lük kurla Türkiye’de Big Mac’in fiyatı kabaca 7,1 dolar.
- ABD’de ise hâlâ 6,01 dolar.
Yani aynı endekse göre TL bu kez yaklaşık %18 “değerli” çıkıyor;
Temmuz’da “biraz ucuz” görünen TL, kasadaki yeni fiyatlarla pahalı tarafa geçmiş durumda.
Bu, Türkiye’de fiyatların kurdan ne kadar kopuk ve ne kadar hızlı hareket ettiğinin canlı kanıtı.
Üç yılda burger TL olarak yaklaşık 6 kat, dolar bazında 3 kat artarken, net asgari ücretin “Big Mac adedi” 170’ten 70’lere geriledi.
Reel efektif kur serileri de “ucuz ülke” döneminin bittiğini gösteriyor. BIS’in 2020=100 bazlı reel efektif kur endeksinde TL, 2021 sonunda tarihsel dip bölgesine gerilemişti; o tarihte Türkiye gerçekten aşırı ucuz bir ülkeydi. Aynı endeks 2025’e geldiğimizde endeks yükselişe geçti. TL artık 2020’deki reel değerine yakın, kabaca “normal” denebilecek bir seviyede.
TCMB–CEIC tarafında da tablo farklı değil: 2003=100 bazlı TÜFE endeksinde 2021 sonunda düşüş eğilimindeylen, 2025’te tırmanmış durumda. Yerel seriler de TL’de belirgin bir reel değerlenmeye işaret ediyor.
2021–2022’deki aşırı ucuzluk, 2024–2025’teki sert faiz artışları ve kur politikasıyla büyük ölçüde temizlendi; TL reel olarak yukarı geldi. Bunun karşılığında ise latte hesabında 200 bardaktan yaklaşık 150 bardağa, Big Mac hesabında 170 burgere karşılık 70 burger bandına düşen bir asgari ücretle baş başa kaldık.
Yağız Kutay Işık
Twitter: @yagizkutayisik
