KURGAN Alarmı! Firmalara Yanlış Riskli Mükellef Bildirimi Yaptı, Piyasada Fırtına Kopardı

Hazine ve Maliye Bakanlığı’nın, vergi kaybını önlemek ve sahte fatura kullanımını engellemek amacıyla devreye aldığı yapay zekâ tabanlı Kuruluş Gözetimli Analiz Sistemi (KURGAN), 29 Eylül itibarıyla birçok firmaya “riskli mükellef” bildirimi gönderdi. Aynı zamanda, bu firmalarla ticaret yapan işletmelerden de açıklama talep edilmesi, iş dünyasında tartışmalara yol açtı.

KURGAN’ın, verileri anlık analiz ederek oluşturduğu bu bildirimler, resmi bir inceleme veya denetim süreci tamamlanmadan iletildiği için, bazı firmalar kendilerini doğrudan zan altında hissettiklerini ifade etti. Riskli mükellef olarak değerlendirilen firmaların müşterilerine de sistem tarafından bilgi verilmesi, ticari ilişkilerde güven kaybına neden oldu. Bazı firmalar, bildirim aldıkları tedarikçileriyle çalışmayı durdurduklarını açıkladı.

“Masumiyet karinesi ihlal ediliyor” eleştirisi

Sektör temsilcileri ve mali müşavirler, sistemin belirli bir ön araştırma veya denetim raporu sunmadan firmaları riskli olarak etiketlemesinin, masumiyet karinesini zedelediğini, ticari itibarı ve piyasa güvenini olumsuz etkilediğini belirtiyor. Ayrıca bu yaklaşımın, piyasalarda güven sorunu yarattığını ve firmaların tedarik zincirlerini bozduğunu dile getiriyorlar.

EKONOMİ’ye konuşan bir firma yetkilisi, kendilerine ulaşan bildirimin ardından müşterilerinin de benzer yazılar aldığını, bu durumun açıklama yapmak zorunda bıraktığını söyledi. Yetkili, “Tüm alımlarımız ithal girdiye dayalı, yurtiçinden mal alımımız neredeyse yok. Sistem bunu yanlış yorumlayarak bizi sahte fatura düzenliyormuşuz gibi sınıflandırmış. Ticari açıdan zor duruma düştük” dedi.

Yasal sürece başvurmaya hazırlanan bazı firmalar, sistemin daha şeffaf, denetime dayalı ve dengeleyici bir şekilde uygulanması gerektiğini savunuyor.

Hazine ve Maliye Bakanlığı tarafından geliştirilen yapay zekâ destekli Kuruluş Gözetimli Analiz Sistemi (KURGAN), bugün itibarıyla devreye alınıyor. Vergi Denetim Kurulu (VDK) bünyesinde kullanılacak bu sistem, sahte belge kullanımına yönelik mücadelede önemli değişiklikler getiriyor.

İşte KURGAN ile gelen başlıca uygulamalar:

🔹 “Bilmeden kullandı” dönemi sona eriyor
Mükelleflerin sahte belgeyi “bilmeden” kullandığı varsayımı terk ediliyor. Bunun yerine, belgenin “bilerek” kullanıldığı kabul edilerek vergi kaçakçılığı kapsamında işlem yapılacak. Bu çerçevede, tespit edilen mükelleflere üç kat vergi ziyaı cezası uygulanacak.

🔹 Teminat ve ihtiyati haciz devrede
Sahte belge kullandığı tespit edilen mükelleflerden, kamu alacaklarını güvence altına almak amacıyla teminat istenecek. Özellikle geçmiş işlemleri nedeniyle riskli görülen mükellefler için önleyici tedbirler alınacak. Teminat gösteremeyenler hakkında ise ihtiyati haciz uygulanabilecek.

🔹 Risk skorlamasına dayalı analiz
KURGAN, mal ve hizmet alım-satım işlemlerinin gerçekliğini risk puanlaması üzerinden değerlendirecek. Yüksek riskli görülen mükellefler, vergi denetim ekipleri tarafından yerinde denetime tabi tutulacak. Bu mükelleflerden, işlem yaptığı malların bulunduğu depoları göstermesi, satış belgelerini sunması ya da üretimde kullanımını kayıtlarla ispatlaması talep edilecek.

🔹 Cari dönem odaklı denetimler
VDK ekipleri, geçmiş işlemlerin yanı sıra cari dönem belgelerine ağırlık verecek. Kapanmış firmalardan ziyade hâlen faaliyette olan işletmeler öncelikli denetim kapsamına alınacak.

🔹 Doğrudan işlem tesis edilebilecek
Para hareketleri, yerinde yoklamalar ve envanter kontrolleriyle sahte belge kullanımı kanıtlanan mükellefler hakkında, klasik denetim sürecine gerek kalmaksızın doğrudan işlem yapılabilecek.

🔹 Geçmiş işlemlere ilişkin uyarı imkânı
Başkanlık, geçmiş dönemlerde sahte belge kullanıldığına dair şüpheli durumları da mükelleflere yazılı bildirimle iletecek. Böylece firmalara kayıtlarını düzeltme ve gerekli adımları atma fırsatı tanınacak.

🔹 Sadece kullanıcılar değil, düzenleyiciler de takipte
Sahte belge düzenleyen firmalar da sistemin takibinde olacak. Bu işlemleri organize şekilde yapan yapılar, kara para aklama açısından da ayrıca değerlendirilecek.

Uzmanlar, Ekonomim.com’da görüşlerini paylaştılar.İşte uzman isimlerin Kurgan hakkındaki yorumları:

Kartaloğlu: Net raporlarla belirlenmesi gerekiyor
KURGAN sisteminin devreye alınmasıyla yaşanan süreci değerlendiren Türkiye Serbest Muhasebeci Mali Müşavirler ve Yeminli Mali Müşavirler Odaları Birliği (TÜRMOB) Başkanı Emre Kartaloğlu, burada temel amacın kayıt dışı ekonomi ile mücadele olduğunu, TÜRMOB olarak da bunun arkasında olduklarını, ancak sistemin yasal altyapısının daha sağlam oluşturulması gerektiğini ifade etti. “Türkiye’de sahte fatura gerçeği var bu da kayıt dışı ekonomiyi besleyen temel unsurlardan biri” diyen Kartaloğlu, “Kayıt dışı ekonomi ile mücadele edilmeli ancak tüm zeminlerinin sağlam oluşturulması şart. Vergi Denetim Kurulu (VDK) bununla mücadele anlamında elini taşın altına koydu, bir risk de alıyor. Bunu kabul ediyoruz. Ancak bunun bütün yasal altyapılarının sağlam bir zemine oturtulması lazım. Şu anda sahte fatura düzenleyici tespiti olan firmalar var. Ancak bunların net raporlarla belirlenmiş ve net kesinleşmiş olması gerekiyor. Düzenleyici tespitleri net yapılmalı. Bunlardan bir firma hasbelkader düzenleyici sınıfına girmiş, bir firma da bundan hasbel kader fatura aldıysa bu firmaların iyi analiz edilmesi gerekiyor. Örneğin ödemeler bankadan yapıldıysa, kantar fişleri varsa, sevk irsaliyesi varsa, bu malların taşındığına ilişkin plaka takip sistemi ve HGS kayıtları varsa, otomatik ödeme talimatı ile bedel ödeniyorsa, çekle ödeniyorsa, bu mal veya hizmet alınmadan yeni bir mal ve ya hizmet satışı olamayacaksa sahte belge kullanımından da bahsedilemez. Bu analizlerin net yapılmış olması gerekiyor. VDK çok önemli bir adım atıyor, ancak yasal ve ikincil düzenlemeler anlamında altyapısının muhakkak yapılması gerekir” dedi.

Yiğitcan: Mağdur firmalar hukuki yollara başvurabilir
Konuya ilişkin değerlendirmelerde bulunan Serbest Muhasebeci Mali Müşavir Ömer Sadi Yiğitcan, son günlerde, KURGAN analiz sistemi ile gönderilen yazıların, iş dünyasında ciddi endişe ve tepkiye neden olduğunu söyledi. KURGAN’dan gelen yazının, muhatabı konumundaki firmaları dolaylı olarak zan altında bıraktığını kaydeden Yiğitcan, “Bu gelişme karşısında firmalar, haklı olarak büyük bir tedirginlik içerisinde. Konuya ilişkin herhangi bir ön araştırma, resmi tebligat veya somut bir tespit bulunmaksızın, sadece genel bir iddiaya dayanılarak bu tür bir yazının gönderilmiş olması, masumiyet karinesini ihlal ettiği gibi, firmaların ticari itibarını ve güveninin zedelenmesine yol açtığını, aynı zamanda piyasa dinamiklerine de darbe indirdiğini savundu. Herhangi bir firma hakkında şüphe oluşturulacaksa, bu şüphenin mutlaka somut delillere, spesifik bir soruşturmaya veya resmi bir tespite dayandırılması gerektiğini söyleyen Yiğitcan, “İtibar kaybı ve piyasa güvensizliği gibi geri dönüşü olmayan sonuçlar doğurma riski yüksek olan bu yazılar, idare tarafından acilen ve resmen geri çekilmeli. Mağdur olan firmaların, itibarlarını ve haklarını korumak amacıyla idare hakkında suç duyurusunda bulunma dahil olmak üzere tüm hukuki yollara başvurma hakları bulunuyor. Bu hak, hukuk devleti ilkesinin doğal bir sonucudur” ifadelerini kullandı.

Sağ: Bu haliyle çok hakkaniyetli bulmuyorum
KURGAN ile başlayan yeni dönemi anlatan İTO Mali Müşavirler Meslek Komitesi Meclis Üyesi Numan Sağ, idarenin yeni sistem ile 400 bin mükellefi anlık incelemek istediğini kaydetti. Şu an Türkiye’de vergi incelemesi oranının yüzde 5,5 olduğunu, Maliye’nin bunu yüzde 35’e çıkarmak istediğini hatırlatan Sağ, “1 Ekim’den önceki işlemler eski sistemle incelenecek. 1 Ekim’den itibaren de şüpheli tespit edilen işlemler cari dönemde çağırılacak. Yani artık, ‘Ben bu faturayı bilmeden kullandım’ deme savı geçersiz olacak. O belgeyi kullandın kabul edecek. Pişmanlığı kaldırıyor. Bununla beraber yüzde 50 olarak uygulanan vergi ziyan cezası 3 kat olarak kesilecek. Yanı sıra 3 ila 8 yıl hapis cezası geliyor. Buna ilişkin ikincil düzenlemeyi yeni yargı paketinde bekliyoruz” dedi. Sistemin altyapısının nasıl çalıştığını bilmediklerini, çok katmanlı vergilerin nasıl inceleneceğine ilişkin hiçbir fikirleri olmadığını söyleyen Sağ, “Aynı zamanda sistem VDK tarafından yürütülüyor, olması gereken bizce Gelir İdaresi Başkanlığı içinde olmasıydı. Bunu entegre etmeleri lazım” diye konuştu. Şu anda sistemin zorlandığını, beratların, beyannamelerin yüklenmesinden sorunlar olduğunu, her gün müşavirlerden yeni eklemeler istendiğini söyleyen Sağ, KURGAN sisteminin bu haliyle çok hakkaniyetli olduğunu sanmıyorum” dedi.