Şevin Ekinci Yazdı: Cari İşlemler Dengesi Gerçekten İyileşiyor mu?

Bu hafta Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası (TCMB) tarafından Mart ayı için ödemeler dengesi (dolayısıyla cari işlemler dengesi) rakamları açıklandı. Çok basit tarifle anlatmam gerekirse ödemeler dengesi o ülkeye ne kadar döviz girdiğini ve o ülkeden söz konusu süreçte ne kadar döviz çıkışı olduğunu gösterir, bunun arasındaki farkı bize verir. Ödemeler dengesi, söz konusu dönem için sistemik ve cari işlemler dengesine göre daha geniş kayıt tutarken; cari işlemler dengesi ödemeler dengesinin içinde yer alır ve dış ticaret dengesi ile hizmetler dengesinden oluşur; ülkeye bu kalemlerdeki döviz girdi-çıktılarını gözlemleriz.

Cari işlemler dengesinde iyileşme neden önemlidir?

Aslında herhangi bir vatandaşın, ülkeye giren döviz ile ülkeden çıkan döviz arasındaki farkın neye yol açacağını tahmin etmesi çok zor değildir. Ama bu konuda yapılan teknik araştırmalar daha önemlidir. Dalgalı kur rejiminde döviz hareketlerini incelediğim yüksek lisans tezimde, ekonometrik modelleme sonucunda; Türkiye’de döviz kurunu etkileyen en önemli faktörün cari işlemler dengesindeki açık olduğu ortaya çıkmış ve bu tezim yayımlanmıştı.

Türkiye 2001 yılında yaşadığı bankacılık krizi sonrası dalgalı kur rejimine geçmişti. Tezime göre bu kur rejimi sırasında döviz kurunu etkileyebilecek birçok faktör arasında (enflasyon, faiz, vs) en anlamlı değişken cari işlemler açığı olarak ortaya çıkmıştı. Gecikmeli de olsa, döviz kurunu etkileyen en anlamlı ve yüksek etki cari işlemler dengesinden kaynaklanıyor. Bu paragrafa döviz kurunun Türkiye için neden önemli olduğundan bahsederek devam etmeyeceğim zira herkes döviz kuru seviyesinin, volatilitesinin neden önemli olduğunu biliyordur. Maşallah Türkiye’de yapılan ekonomik deneyler, herhangi bir Türkiye vatandaşının döviz kuru seviyesinin neden ekonomi için önemli olduğunu öğrenmesi açısından yeterli oldu.

Hazine ve Maliye Bakanı Mehmet Şimşek, Mart ayı için açıklanan cari işlemler dengesine sosyal medya hesabından, sürdürdüğü proaktif ve beklentileri yöneten stiliyle, övgüler yağdırdı. Bakalım bu övgülerin ne kadarı gerçekçi ve ne kadarının temeli teknik bazda sağlam?:

Kalın italic denden işareti içinde yazılanlar Mehmet Şimşek’in tweetinde yazdığı

• “Yıllık cari açıkta 8 aydır devam eden düşüş, programımızın başarısı”: Cari açık rakamına yıllık bakmak doğrudur ama sekiz ayın sonunda mı yıllık bakmak gerekir yoksa on iki ayın sonunda mı? Zira olumlu baz etkisinin ortadan kalkmasıyla 12-aylık cari işlemler açığı Eylül ayı itibariyle yine yükselmeye başlayacak. Öte tarafta cari açıktaki iyileşme asla sadece hükümetin başarısına atfedilemez çünkü cari açık rakamları dünyadaki ekonomik, siyasi, ticari gelişmelerden bağımsız hareket etmez. Türkiye yaşadığı büyük ekonomik kriz dönemlerinde ve dünyada gerçekleşen kriz zamanlarında cari fazla vermişti (örneğin 1998 yılı: 2 milyar dolar cari fazla, 2001 yılı 3,8 milyar dolar cari fazla).
• “Bu gerçekleşme ilk çeyrekte yıllık cari açığın milli gelire oran olarak yaklaşık yüzde 2,7’ye gerilediğini ima ediyor”: Büyümede yavaşlama beklediğimiz 2024 yılında, Mehmet Şimşek’in bu söylemi de, yılın kalan çeyreklerinde yanlış bir bakış açısı olarak kendini gösterecektir.
• Paylaştığı tweetinde (altta resim olarak verilmiştir) diğer söylemlerine şimdilik karşı çıkamayacak olsam da fazla iddialı olarak durduğunu söylemem gerekir. Bunlar öneri ve ilerideki dönemde not artırmak için beklentiler olarak Mayıs ayının başında Türkiye’nin kredi notunu artıran Standard&Poor’s (S&P) un raporunda da yer almıştı.

S&P bunların gerçekleşmesi durumunda Türkiye’nin kredi notunda iyileşmeye yönelik gelişme olacağını raporunda belirtti ama S&P’nin raporunda Mehmet Şimşek’in tweetinde olduğu kadar kesin, net ve emin şekilde “-acak” “-ecek” yaklaşımı yok.

Mehmet Şimşek’in, açıklanan cari işlemler dengesi hakkında attığı tweet:

Son olarak, cari işlemler dengesinin Mart ayında (aylık bazda) beklentilerin üzerinde gerçekleştiğinin, döviz kurunda Türk lirası lehine gelişmelerin ihracata olan olası olumsuz etkisinin hesaba katılması gerektiğinin, ithalatta hala yavaşlama yaşanmadığının, altın ithalatında da görülen artışın yavaşlamadığının, ödemeler dengesinde Net Hata Noksan kalemi olarak adlandırılan kaynağı bilinmeyen ya da hatalı hesaplamadan kaynaklı döviz çıkışının Mart ayında 9,6 milyar dolar gibi yüksek bir rakam verdiğinin de altını çizmek gerekir.

Şevin Ekinci