Fatih Özatay: Politika faizini artırmak yerine kısıtlamaları kaldırmak gerekiyor

Para politikası bazı karmaşık sorunlarla karşı karşıya. Sorunların temelinde ekonomi programının önemli eksiklikleri nedeniyle güveni sağlayamaması var. Böyle olunca dolarlaşma eğilimi arzu edilen düzeylere düşmüyor. Bu olguda Mayıs 2023 seçimlerinden sonra yeteri şiddette ve sıklıkta politika faizini artırmayan Merkez Bankası’nın da rolü var. Çok daha kısa sürede politika faizini belirgin biçimde yükseltebilseydi, döviz kuru 2023’ün ikinci yarısında sıçramayacak ve beraberinde enflasyon ve enflasyon bekleyişleri de bu ölçüde artmayacaktı. Neyse, Merkez Bankası’nın o hatası geçmişte kaldı.

Ama o hata, mevduat faizlerinin yeteri kadar yükselmesini çok geciktirdi. Ek olarak, bu eksiklikler ve hatalar yurtdışından arzu edilen düzeyde sermaye (döviz) gelmemesine yol açtı. 2023’ün ikinci yarısındaki kur sıçraması da eklenince, yerleşiklerin döviz ve döviz cinsinden ya da dövize endeksli döviz talepleri azalmadı. Böyle olunca da bankaların döviz cinsinden mevduat yükümlülükleri istenildiği kadar düşmedi. Bankaların döviz cinsinden açık pozisyonu yasal sınırların üzerine çıkmasın diye, Merkez Bankası bankalarla üç ay vadeye kadar çıkabilen swap anlaşmaları yaptı. Swap anlaşmalarının ek nedeni bu değil elbette. Program yeterince güven vermeyince, Merkez Bankası’nın düşük döviz rezervi ‘herkesin’ gözüne batıyor; güveni daha da azaltma riski taşıyor. Swaplarla Merkez Bankası geçici de olsa döviz rezervini artırabiliyor.

Swaplar ile Merkez Bankası, bankalara yüklü miktarda lira verdi karşılığında döviz aldı. Bu anlaşmalarda vade bitiminde işlem tersine çevriliyor; döviz bankalara, lira da Merkez Bankası’na dönüyor. Kasım 2023’te zirveye ulaştı swap stoku, sonra düşmeye başladı ama bu düşüş geçici oldu; Mart 2024 sonlarına doğru tekrar yüksek düzeylere çıktı (şu sıralarda keskin bir düşüş var). Bu işlemler sonucunda, birincisi, sistemde hep yüklü miktarda lira cinsi likidite kaldı. İkincisi, politika faizinin artırılacağı günün sabahı, bir gün, iki gün ve üç gün öncesi yüklü miktarda politika faizinin artırılacağı düzeyin altındaki faizden (eski politika faizinden) bankalar üç aya kadar çıkabilen vadede borçlanma olanağına kavuştular. Bu iki unsur, bankaların mevduat faizlerini yükseltme isteklerine set çekti.

Yazının tamamı burada.