Depremin ekonomik zararı ne oldu?

Bir sene önce Kahramanmaraş’ın Pazarcık ve Elbistan ilçelerinde meydana gelen 7,7 ve 7,6 büyüklüğündeki iki deprem ile 11 ilde büyük can kaybı ve yıkım yaşandı. Peki depremden bu yana geçen bir yıllık sürede deprem bölgesinde neler oldu? Türkiye ekonomisine etkileri ne oldu? TEPAV (Türkiye Ekonomi Politikaları Araştırma Vakfı) Ekonomik ve Yapısal Politikalar Merkezi Direktörü Dr. Burcu Aydın Özüdoğru tarafından hazırlanan raporda depremin Türkiye ekonomisine etkilerini Cumhuriyet’ten özetledik.

Türkiye Ekonomi Politikaları Araştırma Vakfı (TEPAV) tarafından hazırlanan rapordan başlıklar şöyle:

“İlk önce depremin yol açtığı yıkımı ve bunun maliyetini hatırlayalım”

Geçen sene Mart ayında TEPAV bünyesinde hazırladığım “2023 Yılında Gerçekleşen Kahramanmaraş Merkezli Depremin Etkileri ve Politika Önerileri” raporunda depremin yol açtığı yıkım hakkında detaylı bir durum tespit çalışması yapmıştım. Bu rapora göre deprem bölgesinde yer alan 650 bin bağımsız birimin yıkık veya acil yıkılması gerektiğini, 170 bin birimin orta hasarlı olduğunu ve 1,4 milyon birimin de az hasarlı olduğunu tahmin etmiştim. Deprem kaynaklı yıkılan veya yıkılması gereken 650 bin bağımsız birim, depremin etkilediği 11 ilin tamamında 2022 yılında alınan yapı kullanma izin belgesine göre konut sayısının yaklaşık 7 katıdır. Tüm Türkiye genelinde 2022 yılında verilen yapı kullanma izninin de üzerindedir. Bu da depremin yol açtığı yıkımın ne kadar devasa olduğunu ortaya koymaktadır.

Henüz hasarın sadece beşte bir giderildi

“TEPAV’a göre toplam zararı 150 milyar dolar olarak hesaplanan 6 Şubat depremleri için 2023 yılında 950 milyar TL (31,1 milyar dolar) harcama gerçekleşti. Bu rakam, milli gelirin yüzde 3.7’sini oluştururken, deprem kaynaklı harcamaların etkisiyle 2024 bütçe açığı yüzde 6 olarak hesaplanıyor.”

Deprem sonrasında bölgenin yeniden yaşanabilir hale gelmesi adına başlayan ıslah ve inşaat faaliyetlerinin 2023 yılına etkisi, beklenildiği üzere, sınırlı oldu. TÜİK’in açıkladığı verilere göre, ağır hasar gören illerdeki yapı ruhsatlarına göre bina sayıları bir önceki yılın altında kaldı.

İzleyen aylarda deprem bölgesindeki illerde alınan ruhsat sayıları artmaya devam edecektir. Ancak bu artış, depremin yol açtığı yıkımı birkaç yıl içinde gidermekten oldukça uzak duruyor.

DEVASA YIKIMIN MALİYETİ DE DEVASA BOYUTTA OLDU

Strateji ve Bütçe Başkanlığı (SBB) tarafından Mart 2023’te yayınlanan Kahramanmaraş ve Hatay Depremleri Raporuna göre depremin maliyeti yaklaşık 104 milyar dolardır. Deprem sebebiyle oluşan hasarın en önemli kısmı yaklaşık 57 milyar dolar ile konut hasarıdır. Diğer önemli kalem ise kamu altyapısı ve hizmet binaları (13 milyar dolar) ve konut hariç özel kesim hasarıdır (12 milyar dolar).

TEPAV Politika Notumda (Aydın, 2023) ise depremin maliyetini 150 milyar dolar olarak hesaplamıştım. Bu maliyetin en yüksek kısmı yaklaşık 88 milyar dolar ile üstyapı ve altyapının yeniden inşa, güçlendirme ve onarım giderleridir. En büyük ikinci maliyet yaklaşık 35 milyar dolar ile taşıt, demirbaş, stok ve tüketim malları kaynaklı kayıplardır. Ayrıca depremden etkilenen hane halkları için sunulmasını önerdiğim barınma, yaşam, iş ve istihdam destekleri için ayrılması gereken finansman tutarını da 24 milyar dolar olarak hesaplamıştım.

PEKI 2023 YILINDA NE KADARLIK BİR GİDER OLUŞTU?

Hazine ve Maliye Bakanı Mehmet Şimşek’in 15 Ocak 2024 tarihinde Anadolu Ajansına yapmış olduğu basın açıklamasında depreme yönelik ihtiyaçlar için 2023 yıl sonunda harcama tutarının 950 milyar TL (milli gelirin yüzde 3,7’si) seviyesine ulaştığını öğrendik. Orta Vadeli Programda (2024-26) deprem kaynaklı bütçe ödeneklerine bakacak olursak 2024 yılında deprem kaynaklı giderlerin milli gelire oranını yüzde 2,5, 2025 yılında yüzde 0,9 ve 2026 yılında ise yüzde 0,8 olarak hedeflendiğini görüyoruz. Deprem kaynaklı harcamalar 4 yıllık dönemde milli gelirin yaklaşık 8 puanına denk düşüyor.

Deprem harcamalarının 2024 yılında milli gelire oranla yüzde 6, 2025 yılında ise yüzde 4 civarında olacağını tahmin ettik. Bu oranlar kamu maliyesi adına oldukça yüksek finansman ihtiyacını ortaya koymaktadır.