ANALİZ: Türkiye üçüncü çeyrekte de iç taleple güçlü büyüdü, nasıl bir 2024 geliyor?

Türkiye ekonomisi, TÜİK verilerinin gösterdiğine göre geçen yılın aynı çeyreğine göre %5,9, ikinci çeyreğe göreyse %0,3 büyüdü. İç talebe bağlı tüketimin yüksek devamı nedeniyle ekonomistlerin beklentisi %5,5 büyümeydi. Çeyreklik büyüme beklentisi ise %1,0’di.

İlk dokuz ayın yıllık büyüme oranı %4,6 oldu böylece.

Büyümeye en yüksek katkı yine hane halkı tüketiminden 7,7 puanla geldi. yatırımların katkısı 3,4 puan la ikinci sırada yer aldı. Kamu harcamalarının büyümeye katkısı ise 0,7 puanla kayda değer seviyedeydi.

Büyümeyi üçüncü çeyrekte aşağı çekenler -2,6 puanla net ihracat ve -3,2 puanla stoklar oldu.

Üçüncü çeyrekte; inşaat %8,1, sanayi %5,7, finans ve sigorta faaliyetleri %5,1, hizmetler %4,3, kamu yönetimi, eğitim, insan sağlığı ve sosyal hizmet faaliyetleri %3,6, gayrimenkul faaliyetleri %2,7, diğer hizmet faaliyetleri %2,2, bilgi ve iletişim faaliyetleri %1,7 ve tarım sektörü %0,3 artarken mesleki, idari ve destek hizmet faaliyetleri %2,5 azaldı. Ürün üzerindeki vergiler eksi sübvansiyonlar ise %16,5 arttı.

Hanehalkı tüketimi %11,2 ve kamu harcamaları %5,3 gayrisafi sabit sermaye oluşumu ise %14,7 arttı. Net ihracatın büyümeye katkısı böylece negatif oldu.

Emeğin Gayrisafi Katma Değer içerisindeki payı %32,2 ‘ye geriledi

İşgücü ödemelerinin cari fiyatlarla Gayrisafi Katma Değer içerisindeki payı geçen yılın üçüncü çeyreğinde %26,1 iken, bu oran 2023 yılında %32,2 oldu. Önceki çeyrekteki %34,3 seviyesine göre yine geriledi. Sermayenin payı geçen yıl üçüncü çeyrekte %55,0 iken 2023 üçüncü çeyrekte %47,0 oldu. Bir önceki çeyrekte %43,8’den ise %47’ye yükselmiş oldu aynı zamanda.

Çeyrekten çeyreğe büyüme ne anlatıyor?

İlk çeyrekte %0,3 daralmanın ardından seçim dönemindeki aşırı harcamalar eşliğinde çeyreklik büyüme %3,3’e fırladıktan sonra faiz artışlarıyla yeniden zayıflayarak %0,3’e gerilemiş durumda. Bu oynaklık, seçim döneminde şartların zorlanarak yüksek büyüme elde edilmesi enflasyonun yükselme eğilimine yeniden neden girdiğini de açıklıyor. Önümüzdeki çeyreklerin birkaçında önceki çeyreklere kıyasla daralma kaçınılmaz görünüyor.

Üretim tarafında inşaat ilk çeyrekte %3,3 büyüdükten sonra ikinci ve üçüncü çeyreklerde sırayla %0,3 ve %1,3 daralmış durumda. Faiz artışları bu sektörü olumsuz etkileyecek ancak deprem bölgesi inşaatları burada büyüme yaratacak boyuta 2024’te varacaktır. 

Öne çıkan sanayi sektörü. 1Ç23’te önceki çeyreğe göre %2,3 büyüyen imalat sanayi , seçim döneminde kredilere gelen kısıtlamalar eşliğinde %0,2 daralmıştı. Faiz artışına rağmen kredilere ulaşım sorununun çözülmesi imalat sektörünü %1,7 büyüttü. Dış talebin zayıflaması ve önümüzdeki çeyreklerde iç talebin de daha tempolu bir hızda zayıflayacak olması imalat sektörü performansını düşürecektir.

Tüketim tarafında ise hanehalkı harcama seviyesinde faiz artışları dönemi başlangıcı olan üçüncü çeyrekte önemli değişim var. 1Ç23’te önceki çeyreğe kıyasla %2,3, seçim çeyreğinde verilen destek ve ücret artışlarıyla %4,7 büyüyen hanehalkı harcamaları, faiz artışları başladığı üçüncü çeyrekte 2Ç23’e göre %1,7 daralmış durumda. Faiz artışlarının devam etmekte oluşu önümüzdeki çeyreklerde de hanehalkı harcamalarının ekside seyretmesine neden olacak. daralmanın 2024 ikinci yarıda sertleştiğini izleyeceğiz.  

Kamunun harcamaları ise halen %1,8’le pozitif tarafta. Deprem ve seçime yönelik harcamalarla bu kalemin 2024 boyunca büyümeye devam etmesi beklenmeli. 

İhracat artışı ikinci çeyreğe göre üçüncü çeyrekte %5,4’le güçlense de, bu kalem de 2024’te dış talep etkisi ile zayıflayacak. 2024 bitmeden eksiye dönecek.

İthalat tarafındaki değişim, tüketim talebin patladığı 2Ç23’te 1Ç23’e göre %5,2 arttıktan sonra 3Ç’de 2ç’ye göre büyümenin %2,3’e yavaşlaması olumlu. Enflasyonla mücadele ve cari açığı daralma amacı açısındansa yeterli değil. İthalat artışının önümüzdeki çeyreklerde daha sert şekilde eksiye döndüğünü izleyeceğiz ekonomi yavaşladıkça ve faiz artışlarının etkileri gecikmeyle gerçek ölçekte hissedilmeye başladığında.  

Tüm bunların birleşimi olarak 2024 GSMH büyümesinin bu sene elde edilmesi beklenen %4,2 seviyesine göre kayda değer ölçekte yavaşlayarak %2-2,5 aralığına inmesi makul bir beklenti görülüyor.