MAİB Başkanı Karavelioğlu: Türkiye ithal etmeden ihracat yapamaz mı?

Daha önce yine Paraanaliz.com’da yayınlanan “Fiyatla değil, güvenle satış yapılan bir evrende yeni ilişkiler” yazımda Türkiye’de makine imalat sektörünün gelişimini pandemi etkisinden bağımsız olarak değerlendirmeye çalışmış ve pandemi süreciyle bağıntılı olarak yeni döneme dair bazı notlar paylaşmıştım.

Makine İhracatçıları Birliği olarak, yakın dönemde “Makine Sektöründe İthal İkameci Politikaların Makine, İmalat Sanayi ve Türkiye Ekonomisi Üzerindeki Etkileri” adıyla yeni bir rapor daha yayımlayacağız. Avrupa’nın en güçlü makine imalatçılarından biri olan ülkemizde sanki hiçbir üretim altyapısı yokmuşçasına, ithalata bağımlı hissetmemize neden olan önyargılarımızla bir kez daha yüzleşmemizi sağlayacak bu raporun, sektörümüzün tüm paydaşları tarafından ilgiyle karşılanacağına inanıyorum. Şimdi, bu rapor kapsamında kaleme aldığım yeni yazımla, sektörel gelişmemizin tarihsel arka planı ve karşılaştırmalı durumu hakkında sizlerle bazı notlar paylaşmak istiyorum.

“Yatırım teşvik sistemi doğru şekilde kurgulanırsa ne olur?”

İletişim ve bilgi akışının büyük bir hız kazandığı dünyada, sektör lideri ülkelerin bulundukları konuma nasıl ve neler yaparak geldikleri artık gizli bir bilgi değil. Tüm açık kaynaklardan ve ticari tecrübelerimizden faydalanarak bizler de ülkemiz ve sektörümüz için makine sektörünün önemini, dinamiklerini ve neden ayrıcalıklı, pilot sektör olarak değerlendirilmesi gerektiğini yazıyor, tüm paydaşlarımız ve kamu ile de paylaşıyoruz. Tespit ve önerilerimizin kamu tarafından da değerlendirildiğini görmek bizleri memnun ediyor. Geldiğimiz noktada kritik soru; “üzerinde konsensus sağlanan stratejik politikaların neden sektörel düzlemde uygulanamadığı ya da gereği ve önemi kadar katı olunamadığıdır?”

Türkiye’nin makine üretim ve dış ticaretinde sergilediği performans, sadece rakip ülkelerin makine sektörlerinin değil, ülkemizin diğer sektörlerinin performansının da üzerindedir. Türkiye’nin ihracatı son 20 yılda makine sektörü artışı kadar hızlı artabilseydi, ki her sektörün eşit biçimde desteklendiği durumda bunun gerçekleşmesi beklenirdi, bugün 450 milyar doları bulacak idi. Fakat ihracatımız bu seviyeye gelmediği gibi, geride bıraktığımız 20 yılda 500 milyar dolarımızı rakip ülkelerin makinelerine verdik. Makine sektörünün başarısı 20 yıl önce 2 milyar dolar olan ihracatını bugün 23 milyar dolara ulaştırmış olmasından çok, bu sürecin hemen tamamını serbest ithalatın ezici baskısı altında geçirmiş olmasındadır. Genel olarak bilinen Türkiye ithal etmeden ihracat yapamaz tezi makine sektörü için doğru değildir!

Bu yalın gerçeği ortaya koyan “Makine Sektöründe İthal İkameci Politikaların Makine, İmalat Sanayi ve Türkiye Ekonomisi Üzerindeki Etkileri” raporumuzun çok sade bir gayesi bulunmaktadır: “sadece yatırım teşvik sistemi kapsamında ithal makinelerin yarısı yerine yerli makineler tercih edilmiş olsa, sektörel ve de ülke geneli anlamında durumumuz ne olurdu?” sorusuna bir yanıt aramak.

Bir başka deyişle, teşvik sistemimiz yerli-yabancı makine ayırımı yapsa, bütün makineler yerine kendi ürettiğimiz makinelere bir avantaj sağlasa, hatta koruyucu tedbirleri ortadan kaldırarak ucuz, dampingli ve niteliksiz makinelerin haksız rekabetine meydan vermese ne olurdu? Yıllardır mahsurlarından bahsettiğimiz teşvik mekanizmaları nelere mal oldu? Bugün bir şekilde irdelenmekte ve müdahale görmekte olan sistem, ki yeryüzünde bir benzeri yoktur, doğru şekilde kurgulanırsa ülkeye katkısı ne olacaktır?

“Hegemonya ilişkilerini gözden geçirerek ‘Yeni’ bir şeye ulaşmalıyız”

Sektörel gelişmelerden kaynaklı olarak bizim değişik bir kalkınma modeli önerdiğimiz düşünülebilir, hatta bunun geçmişte uygulanan “İthal İkameci Sanayileşme Modeli”ne çok benzediği bile öne sürülebilir. Bu, iki açıdan doğru değildir. Birincisi, saf ve her şart altında geçerli kalkınma modelleri yoktur. İkincisi, her ülke ve sektör verili konumuna göre bir modellemede bulunabilir ve bu modelleme hem klasik, ortodoks unsurlar hem de modern zaman gerekliliklerinden dolayı zamanın ruhuna uygun unsurlar içerebilir.

1980’lı yıllarda gerek ülkemizde gerekse de dünyanın başka ülkelerinde İhracata Dayalı Sanayileşme Modeli uygulanmaya başladı. Klasik dış ticaret teorileri/kalkınma teorileri 1990’lı yıllardan itibaren ve 2000’li yıllarda daha net olmak üzere bir nevi “geçerliliğini” yitirdi. Her anlamda neo-liberal düşünce ve bu düşüncenin değer, etik tanımaz “serbest” hali baskın geldi. Hâlihazırda tüm dünyada sürdürülebilir kılınabilecek bir kalkınmanın gereklerini tartışıyor haldeysek, bu büyük oranda dünyamızın 1990’lardan sonra girdiği çıkmazın bir sonucudur. Dolayısıyla geçmişte ve farklı veriler ışığında gelişmiş modellemelere biraz mesafeli bakmamız, kendi verili durumumuzu, küresel aktör ve hegemonya ilişkilerini tekrar gözden geçirerek “yeni” bir şeye ulaşmamız lazım.

“İthalata bağımlılık mutlak bir gerçek mi, yoksa muğlak bir ifade mi?”

1980’li yıllardan sonra uygulamaya aldığımız ihracata dayalı sanayileşme modeli çok büyük kayıplar verdirse de bizi bugün çok farklı bir konuma getirmiştir. Avrupa Birliği ile Gümrük Anlaşması bu anlamda bir milattır. Fakat bu dönemden sonra artan oranda geliştirilen piyasa enstrümanları (gümrük anlaşmaları, STA’lar) bilhassa 2000’li yıllarda kendini “gizli”, “dolaylı korumalar”a bıraktı; çünkü kapitalist ülkeler ithalatlarını kendilerinin belirledikleri kriterlere göre yaptı.

Gelişmiş ülkeler stratejik ürün gruplarına tarife dışı engeller koymayı, teknoloji sınırlamaları getirmeyi hala sürdürüyorlar. Patent sayılarının yüksekliği, yani tekniğini korumak gayretleri bunun bir başka ifadesidir. Nihayetinde bu büyük maliyetler, satılan malın maliyeti içindedir ve ithalata mecbur toplumlarca ödenmektedir. Teknoloji korundukça çok para kazanmanın temel zemini olarak pekişecek, takip eden ülkelerle fark açılacaktır.

Bugün ülkemizde sıkça şahit olduğumuz bir argüman, ihracatın ithalata çok bağımlı olduğudur. Bu muğlak ifade dış ticaretten açık veriyor olmamıza dayanarak zuhur ettiği belli olsa da, bir genellemeye yol açması ve hatta bu maksatla kullanılıyor olması nedeniyle sakıncalıdır. “İthalat yapmazsak ihracat yapamıyoruz”, “mallarımızın katma değeri çok düşük”, “bağımlıyız” vs. düşünce, stratejik yaklaşıldığında, yani katma değeri yüksek dallarımızı öne çıkarmayı, görülür hale getirmeyi becerdikçe temelsiz kalacaktır.

“Biz ithalata ancak Almanya kadar bağımlıyız”

OECD, Türkiye’nin makine ihracatının yarattığı %76,7’lik yerli katma değer oranı ile %77 yerli katma değer oranı sağlayan Almanya’nın hemen ardından geldiğini belirledi. Herhangi bir dalda, üstelik de teknolojik bir dalda, OECD altıncısı olan bir ülkenin “ithalata bağlıyım” diye hayıflanma hakkı yoktur; çünkü Türkiye ithalata ancak Almanya kadar bağımlıdır.

Esas olan, Almanya kadar makine üretip üretmemek, makineden dış ticaret açığı vermemek, makine ithalatını değil yatırımını ve imalatını öncelemek, ölçeklerini büyüterek daha da hızlı teknoloji geliştirmek ve fon yaratmaktır.  Makine imalatçımızın daha rekabetçi olabilmesi için gerek duyduğu endüstriyel elektronik ve mühendislik malzemelerinde yerli alternatifleri oluşturmak ve çoğaltmaktır. Bunun yolu ise evvel emirde makine imalatımızın azami ölçüde desteklenmesi, niteliksiz malların rekabetinden korunması ve yatırım ve faaliyet ortamında ayrıcalıklı kılınmasından geçmektedir. Üstelik en az Almanya’nın kendi imalatçılarını kolladığı kadar…

“Ekonomiye her yıl 66 milyar TL katkı sağlanabilirdi”

Bu çalışmada imalat sanayinin makine talebine odaklanılmasının temel sebebi, 2020 yılında teşvik sistemi kapsamında yapılan ithalatın yüzde 77’sinin imalat sanayiince üstlenilmiş oluşudur. Öte yandan, ithal makinelere rağbetin diğer sektörlerde yüzde 31, imalat sanayiinde yüzde 70 oluşu da bu odaklanmayı lüzumlu kılmıştır.

Netice bence çok çarpıcı: imalat sanayii 2020 yılında ithal ettiği makinelerin yarısını dahi yerli imalatçıdan alsa sektörümüzün üretimi 45,5 milyar TL artacak, biz hariç genel imalat sanayiine 11,4 milyar TL’lık üretim yaptırma imkânımız olacak, imalat sanayii dışındaki sektörlere de 10,2 milyar TL kazandırılarak ülke ekonomisine 66,1 milyar TL’lık katkı sağlanacaktı. Öte yandan yerli katma değer 33,6 milyar TL artacak, bunun 6,4 milyar TL’si çalışan kesime aktarılmış olacak idi. İmalat sanayiinin katma değer artışı 42,3 milyar TL olurken, ülke ekonomisi genelindeki katma değer artışı ise (vergiler hariç) 51,6 milyar TL’yi bulacaktı.

“Makine 10 yılda 760 milyar TL ilave büyüme sağlayabilir”

Daha önemli bir tespit, yatırım teşvik belgeleri kapsamında ithal edilecek makinelerin 2021-2030 döneminde yarısının yerli olarak karşılanması durumunda ülke ekonomisine 2021 fiyatlarıyla 760 milyar TL’lik bir büyüklük sağlanacağı ve bunun 593 milyar TL’sinin yerli katma değer olarak ortaya çıkacağıdır.

O halde, sektörün yerlileşmesinin hem kendine hem de imalat sanayiine ve ekonominin tamamına yayılacak katkısına bakarak, üretilen ve üretilme potansiyeli olan bütün makine ve ekipmanları ithalat karşısında dezavantajlı duruma düşüren politikaları gözden geçirmek acil hale gelmiştir. Son dönemde bir kısım makinenin ithalatını cazip olmaktan çıkaran politikaların yaygınlaştırılmasının neler sağlayabileceğini artık hesaplayabiliyor ve tartışmaya açabiliyoruz.

Heterodoks politikaların, özellikle yönelişin bariz hale geldiği ithal ikamesi konusunda, dünya gündemine hızlıca geleceğini öngörmek mesnetsiz olmayacaktır. İhracat artışı için ithal ikameci bazı yöntemler geleneksel uygulamalardan farklı biçimde kurgulanabilecektir. Tek taraflı ticaretin savunulması, istenilmesi, talep edilmesi özellikle makine imalatı gibi teknolojik alanlarda fevkalade meşrudur. Kendi adına ve ülkesi adına büyük riskler üstlenen sermayedarın, temel bilimlerin geliştirilmesine yönelik devlet politikaları talebi de aynı değerde görülmelidir.

Kutlu Karavelioğlu

Makine İhracatçıları Birliği Başkanı

Son not: Türkiye’nin Makinecileri’nin ülkemizin endüstriyel gelişimine katkı sağlamak ve bilimsel metotlara ürettiği bilgiyle tüm sektörlere veri sunmak üzere yayımladığı tüm raporlara Makine İhracatçıları Birliği resmi web sitesinden ulaşabilirsiniz: https://www.makinebirlik.com/Tr/Raporlar 

İLGİLİ HABERKutlu Karavelioğlu | Fiyatla değil, güvenle satış yapılan bir evrende yeni ilişkiler