Can İlker: Nadir Topraktan Altın Rezervlerine — Küresel Güç Mücadelesinde Gerçek Kozlar Kimin Elinde?

Yeni dünya düzeninin parametreleri yeniden yazılıyor: Nadir topraklar, dolar sistemi ve merkez bankalarının altın dönüşü küresel rekabetin yeni eksenini oluşturuyor.

Küresel güç dengeleri yeniden şekillenirken, devletlerin kamuya açık söylemleriyle gerçek stratejik motivasyonları arasındaki fark giderek açılıyor. Trump–Xi zirvesi öncesinde yaşanan gelişmeler, bu rekabetin yalnızca ticaret tarifeleriyle değil, jeoekonomik kaldıraçların kimde olduğuna dair daha derin bir mücadele olduğunu ortaya koyuyor.

Xi’nin Ordu Tasfiyesi: Güç Konsolidasyonu ve Tayvan Stratejisi

Çin’de Halk Kurtuluş Ordusu’nda yaşanan kapsamlı temizlik, Xi Jinping’in iç politik kısıtlamalarının dış politikasına nasıl yön verdiğini açıkça gösteriyor. Tayvan yanlısı askeri operasyon taleplerine rağmen Xi, doğrudan işgal yerine hibrit kontrol stratejisini tercih ediyor.

Bu yaklaşım, Mao döneminden farklı olarak parti-ordu dengesinde partinin üstünlüğünü pekiştiriyor ve Xi’nin politik hayatta kalma içgüdüsünü askeri maceracılığa karşı doğal bir fren mekanizması haline getiriyor.

Japonya–ABD Ekseninde Yeni Dönem

Japonya Başbakanı Sanae Takaichi, hem Trump yönetimiyle geliştirdiği yakın ilişkiler hem de savunma bütçesini GSYİH’nın %2’sine çıkarma sözüyle yeni bir dönemin habercisi.
Davranışsal ekonomide “çıpalama etkisi” olarak bilinen psikolojik etki, Japonya’nın 550 milyar dolarlık yatırım taahhüdünü büyük bir taviz gibi gösterse de, %15’lik tarife tavanı karşılığında elde ettiği uzun vadeli manevra alanı Tokyo’nun stratejik hedeflerine hizmet ediyor.

ASEAN ve “Mahkumlar İkilemi”: Potansiyel Var, Koordinasyon Yok

Vietnam, Malezya ve Endonezya’nın nadir toprak elementlerindeki potansiyeli, bölgeye stratejik ağırlık kazandırabilecek düzeyde. Ancak ulusal çıkarların öne çıkması nedeniyle bölgesel koordinasyon eksikliği, ASEAN’ı klasik bir “mahkumlar ikilemi”ne hapsediyor.

Bu tablo, 1970’lerde OPEC’in petrol kartelini kurmadan önceki dönemi hatırlatıyor: Kaynak var, ama işbirliği yok. Çin ise bu bölünmüşlükten yararlanarak arz zincirindeki hâkimiyetini sürdürüyor.

Milei’nin Arjantin’i: İdeolojik Müttefiklik ve Kırılgan Destek

Arjantin’de Javier Milei’nin seçim zaferi ve Trump yönetiminin 20 milyar dolarlık kurtarma paketi, ekonomik araçlarla ideolojik müttefikleri desteklemenin yeni versiyonu olarak öne çıkıyor.
Ancak Hazine Bakanı Scott Bessent’in peso operasyonu, kısa vadede siyasi nefes alanı sağlasa da, yapısal reformlar olmadan sürdürülebilir değil. 1990’ların Arjantin deneyimi, dış desteğe dayalı ekonomik modellerin kaçınılmaz şekilde çöktüğünü hatırlatıyor.

Güney Kore: Sermaye Kaçışı ve Politik Bedel

Won’un değer kaybı ve sermaye çıkışı, ülkenin ABD’ye verdiği 350 milyar dolarlık yatırım sözü sonrası artan iç baskının bir sonucu. Vatandaşların “değerini yitiren won’dan kaçışı”, hükümetin dış politika tercihleriyle iç ekonomik güven arasındaki kırılgan dengeyi ortaya koyuyor.
Bu tablo, 1997 Asya krizinin sermaye dinamiklerini andırıyor; ancak bu kez krizin nedeni dış şok değil, ülke içi politika tercihlerinin sonucu.

Ticaret Savaşında Yeni Cephe: Nadir Toprak ve Soya Fasulyesi

Çin’in ABD’den soya alımlarını durdurması ve nadir toprak ihracatına sınırlama getirmesi, ticaret savaşının tarifelerden çok stratejik bağımlılıkların silah haline getirildiğini gösteriyor.
Trump’ın %100 ek tarife tehdidi ve Xi’nin nadir toprak kartı, tarafların “chicken game” olarak bilinen müzakere teorisi içinde son anda uzlaşma arayışında olduklarını gösteriyor.

Altına Dönüş: Bretton Woods’un Tersine Evrimi

Japonya Merkez Bankası’nın altın rezervlerini artırma planı ve merkez bankalarının fiziksel altına yönelmesi, dolar sistemine duyulan güvenin zayıfladığını işaret ediyor.
1971’de Nixon’ın altın standardını terk etmesiyle başlayan süreç, bugün merkez bankalarının yeniden altına dönmesiyle tersine işliyor. Bu eğilim, uluslararası parasal sistemde Bretton Woods sonrası dönemin sonuna yaklaşıldığını gösteriyor.

Fed ve “Körlemesine Uçuş” Dönemi

Hükümetin kapanması nedeniyle veri akışının durması, Fed’in faiz kararı öncesinde belirsizliği artırdı.
Powell sonrası aday tartışmaları, para politikasının giderek daha politik bir sürece dönüştüğünü gösteriyor. Trump’ın yeni Fed başkanı seçimi, yalnızca ABD faiz patikasını değil, küresel finans sisteminin yönünü de belirleyecek.

Yapay Zeka ve Sosyal Sözleşmenin Yeniden Yazımı

Amazon’un 30.000 kişilik işten çıkarma planı ve yapay zekâ yatırımları, iş gücü-otomasyon dengesinin hızla değiştiğini gösteriyor.
Bu durum, 19. yüzyılın Luddite hareketini hatırlatıyor, ancak direniş artık fiziksel değil — politik ve regülasyon düzeyinde yaşanacak.

Sürdürülemez Üç Trend

1. Çin’in nadir toprak tekeline tutunma çabası: ASEAN koordinasyonu gerçekleşirse 3–5 yıl içinde etkisini yitirebilir.

2. Merkez bankalarının genişleyici para politikaları ile enflasyonu aynı anda kontrol etme çabası: Paradoksal bir denklem.

3. Trump yönetiminin ikili ticaret anlaşmalarıyla sistemi yeniden şekillendirme girişimi: Kısa vadeli kazanım getirse de, ABD’nin yumuşak gücünü aşındırıyor.

Yeni Düzenin Eşiğinde

Gerçek kaldıraç Trump ve Xi’nin elinde; ASEAN ve Arjantin gibi ülkeler büyük güçlerin desteğine bağımlı. Japonya ve Güney Kore ise ekonomik güçlerine rağmen güvenlik bağımlılıkları nedeniyle sınırlı hareket alanına sahip.
Olası Tayvan krizi, Fed’in aşırı sıkılaştırması veya nadir toprak zincirindeki kırılma, küresel sistemi domino etkisiyle sarsabilir.
Ancak Henry Kissinger’in dediği gibi:

“Düzen, kaostan doğar.”
Mevcut sistemin sarsılması, yeni denge arayışının ilk adımı olabilir.

Can İlker, Stratejist – Düşünür

Atilla Yeşilada ve Güldem Atabay tarafından kaleme alınan özel raporlarımıza abone olmak ister misiniz? Raporlarımız kurumsal müşterilere yöneliktir. Abonelik ücretlidir. Koşulları öğrenmek için bize e-mail atın: [email protected]