Suriye Ekonomisi Tıkanıyor: Yaptırımlar, Bürokrasi ve Güvensizlik 

Suriye’de Ahmed el-Şaraa liderliğindeki yeni hükümet, savaş sonrası yeniden inşa ve ekonomik kalkınma hedeflerini hızla hayata geçirmeye çalışsa da, uluslararası yaptırımlar, yatırımcı güveni eksikliği ve eski rejimden miras kalan karmaşık bürokrasi nedeniyle ilerleme yavaş seyrediyor.

Yatırımcılar Henüz İkna Olmadı

Geçtiğimiz hafta Şam’daki Four Seasons Oteli’nde düzenlenen ekonomi tanıtım toplantısında konuşan Avrupalı bir iş insanı, “Beklentim yıkıntı temizliği ve altyapı onarımıydı; ama metro projeleri ve 20 yıllık konut planları dinliyoruz,” dedi.
Ancak aynı iş insanı, “Henüz yatırım yapmak için erken” diyerek Suriye’deki hukuki belirsizlikler, yaptırımlar ve siyasi istikrarsızlık nedeniyle temkinli olduklarını belirtti.

Aralık ayında Beşar Esad rejiminin devrilmesinin ardından iktidara gelen Ahmed el-Şaraa, ekonomiyi yeniden ayağa kaldırmayı ülkenin istikrarı için temel öncelik haline getirdi. Ancak 14 yıllık yıkıcı iç savaşın izlerini silmek kolay olmuyor.

Serbest Piyasa Hamlesi ve Uluslararası Açılım

Şaraa hükümeti, Avrupa Birliği ve ABD ile diplomatik temaslarını artırarak çoğu yaptırımın kaldırılmasını sağladı. Serbest piyasa ekonomisine yönelerek Esad döneminin devletçi mirasını kademeli biçimde dönüştürmeye başladı.
Hükümet, milyarlarca dolarlık mutabakat zaptı (MOU) imzalasa da, bu anlaşmaların büyük kısmı henüz gerçek yatırıma dönüşmedi.

Şaraa’nın yakın çevresine göre, cumhurbaşkanı çoğu gece bakanlarla geç saatlere kadar ayrıntıları tartışıyor ve onları “daha büyük düşünmeye” teşvik ediyor.
Yine de ülkenin çeşitli bölgelerinde zaman zaman alevlenen mezhep çatışmaları, uluslararası toplumun Şaraa yönetimine duyduğu güveni sarsıyor.

Ekonomi Yavaş Toparlanıyor

Dünya Bankası, Suriye ekonomisinin bu yıl yalnızca %1 büyüyeceğini öngörüyor. GSYH, 2010 seviyesinin yarısında kalırken nüfusun üçte ikisi hâlâ yoksulluk sınırının altında yaşıyor.

Yeni yönetimle birlikte özel sektör Esad dönemindeki baskıcı ortamdan kurtuldu; ancak yatırımcıların hepsi umutlu değil.
Bazı sanayiciler, serbest ticaret politikalarının ucuz Türk ve Çin mallarına kapı açtığını, bu nedenle yerli üretimin zorlandığını söylüyor.

Sanayiden Turizme Yöneliş

Amana Foods Yönetim Kurulu Başkanı Mazen Derawan, fabrikalarının bir kısmını Ürdün ve Türkiye’den Suriye’ye taşıyarak istihdamı ikiye katladığını söylüyor:

“Yeni ortam, her şeye rağmen eskiye göre milyon kez daha iyi. Artık yatırım yapma cesaretini hissediyoruz.”

Ancak Derawan kadar iyimser olmayan birçok üretici, hükümetin yeniden korumacı önlemlere dönmesini talep ediyor.
Nazha Yatırım Grubu Başkanı Mounzer Nazha, “Sanayi uzun vadede sürdürülebilir değil. Bu yüzden turizm ve yeniden inşa sektörüne yöneliyoruz,” dedi.

Bankacılık Sektörü Çöküşün Eşiğinde

Savaş, yaptırımlar ve Lübnan bankacılık krizinin etkisiyle Suriye’nin finansal sistemi felç olmuş durumda.
Bankalar kredi veremiyor, şirketler sermaye bulmakta zorlanıyor. Bir bankacı durumu şöyle özetliyor:

“Ticaret neredeyse durdu. İş insanları gayriresmî döviz bürolarına bağımlı hale geldi.”

ABD yaptırımları kısmen kaldırılmış olsa da, Avrupalı bankalar hâlâ Suriyeli firmalarla işlem yapmaktan kaçınıyor.
Derawan, “Gıda ve ilaç gibi yaptırım dışı sektörlerde bile Avrupalı bankalar bizden uzak duruyor,” diyor.

Eski Alışkanlıklar Geri Dönüyor

Yolsuzluk ve devlet içi çıkar ağları da yeniden yükselişte. Bir sanayici, “Esad döneminde ayda bir kez denetime gelirlerdi, şimdi haftada bir geliyorlar,” diyerek artan bürokrasi ve keyfî taleplerden yakınıyor.

Ekonomik kararların çoğu, Şaraa’nın kardeşi Hazem el-Şaraa ve cumhurbaşkanının eski bir HTŞ bağlantılı danışmanının yönettiği gizli bir konsey tarafından alınıyor.
Bazı ihalelerin ve yatırım izinlerinin HTŞ’ye yakın iş çevrelerine gittiği iddia ediliyor.

Bilgi Bakanlığı ise bu iddiaları reddederek, tüm sözleşme ve ihale süreçlerinin “yasal çerçevede açık biçimde yürütüldüğünü” savundu.

Turizmde Umut, Bürokrasi Gölgesinde

Nazha Grubu, Şam’daki lüks otellerinde turizm hareketliliğinin güvenliğe bağlı olarak dalgalandığını, ancak önümüzdeki yıllarda “büyük bir turist akını” beklediklerini söylüyor.
Ekonomistler ise kalıcı iyileşmenin, yalnızca hukukun üstünlüğü, yatırım güvenliği ve şeffaflık sağlanırsa mümkün olacağını vurguluyor.

Bir bankacı toplantıda şöyle dedi:

“Bu odadaki iş insanları Suriye ekonomisinin en az 12 milyar dolarlık kısmını temsil ediyor. Hükümet onlara şu an ihtiyaç duyuyor, ama uzun vadede yeni bir sermaye sınıfı doğacak.”

Dünya Bankası Tahmini: Kırılgan Toparlanma

Dünya Bankası, 2025 için %1 büyüme öngörüyor. Nüfus artışının gelir artışını aşması nedeniyle kişi başına gelirde düşüş ve aşırı yoksullukta artış bekleniyor.
Savaş sonrası 780 bin Suriyeli mülteci ülkesine dönerken, yakıt tedariki, yaptırım etkileri ve güvenlik sorunları Şaraa yönetiminin başlıca sınavları arasında.

Kaynak: Financial Times, Dünya Bankası

Atilla Yeşilada ve Güldem Atabay tarafından kaleme alınan özel raporlarımıza abone olmak ister misiniz? Raporlarımız kurumsal müşterilere yöneliktir. Abonelik ücretlidir. Koşulları öğrenmek için bize e-mail atın: [email protected]