Türkiye’de Çekirdek Aile Modeli Çözülüyor: Boşanmalar Artıyor, Tek Kişilik Haneler Yaygınlaşıyor

Toplumsal Düşünce ve Araştırmalar Merkezi’nin (TODAM) 2024 raporu, Türkiye’de evlilik ve doğurganlık davranışlarının ertelendiğini, boşanmaların arttığını ve klasik aile yapısının yerini alternatif yaşam biçimlerine bıraktığını ortaya koydu.

Türkiye’de toplumun yapısı hızla değişiyor. Toplumsal Düşünce ve Araştırmalar Merkezi (TODAM) tarafından hazırlanan “Toplumun Görünümü 2024” başlıklı rapor, son on yılda yaşanan büyük dönüşüme ışık tutuyor. Raporda eğitim, sağlık, demografi, hane yapısı, hukuk, ekonomi ve göç gibi başlıklarda dikkat çeken veriler yer alıyor.

Nüfus Artışı Yavaşladı, Toplum Yaşlanıyor

Rapora göre nüfus artış hızı %1,1’e kadar geriledi. 0-14 yaş grubu nüfusun %20,9’unu, 65 yaş ve üzeri bireyler ise %10,6’sını oluşturuyor. Türkiye’nin ortanca yaşı 34’e yükselirken, 40–44 yaş grubu nüfus piramidinin en geniş kesimini oluşturuyor.

Toplam doğurganlık hızı 1,51 ile yenilenme düzeyi olan 2,1’in oldukça altında. Özellikle Doğu ve Güneydoğu Anadolu bölgelerinde doğurganlıkta belirgin düşüş dikkat çekiyor.

Haneler Küçülüyor, Yalnız Yaşam Yaygınlaşıyor

Ortalama hane halkı büyüklüğü, 2010’da 3,68 kişiyken, 2024 itibarıyla 3,11 kişiye gerilemiş durumda. Bu eğilim, geç evlilikler, azalan çocuk sayısı ve yavaşlayan nüfus artışı ile doğrudan ilişkili.

2024 yılı itibarıyla her beş haneden biri tek kişilik. Özellikle genç yetişkinler ve yaşlı kadınlar arasında yalnız yaşam eğilimi güçleniyor.

Çekirdek Aile Modeli Geriliyor

2014’te Türkiye’de çekirdek ailelerin %45’i “anne-baba-çocuk” modelindeydi. Bu oran 2024’te %38’e düştü. Aynı dönemde:

• İki ebeveynli çocuklu aile oranı %67,8’den %60,7’ye indi

• Tek ebeveynli aile oranı %11,3’ten %17,2’ye yükseldi

Alternatif hane biçimleri, boşanma sonrası oluşan aile yapıları ve yalnız yaşam tarzları yaygınlaşıyor.

Evlilikler Azalıyor, Boşanmalar Artıyor

Kadınlarda ortalama ilk evlenme yaşı 25,8, erkeklerde 28,3 oldu. İlk doğum yaşı ise 29,2’ye yükseldi, bu da annelik sürecinin giderek ertelendiğini gösteriyor.

2023 yılı verilerine göre:

• Evlilik sayısı: 565 bin

• Boşanma sayısı: 171 bin

• Kaba evlenme hızı: Binde 6,63

• Kaba boşanma hızı: Binde 2,01

Bu oranlar, her üç evliliğe karşı bir boşanma yaşandığını gösteriyor ve aile kurumunun sürdürülebilirliği konusunda yapısal bir kırılganlık işaret ediyor.

Yoksulluk ve Sosyal Dışlanma Hâlâ Yüksek

2021 sonrası çocuk yoksulluğunda bazı iyileşmeler yaşansa da 2024 itibarıyla çocukların %38,9’u hâlâ yoksulluk veya sosyal dışlanma riski altında.

Özellikle 15–17 yaş arası çocuklarda işgücüne katılım oranı %19,6’ya yükseldi. Bu, her dört çocuktan birinin çalıştığı anlamına geliyor.

Yaşlı nüfus için de tablo benzer: Her dört yaşlıdan biri yoksulluk veya sosyal dışlanma riskiyle karşı karşıya.

Gençler Eğitim ve İşten Kopuyor

15–24 yaş grubundaki gençlerin %22,9’u ne eğitimde ne istihdamda (NEET). Bu oran, gençlerin sistem dışına itildiğini ve uzun vadeli sosyal risklerin arttığını gösteriyor.

Barınma Güvencesi Zayıflıyor

Rapor, kira artışları ve konut fiyatlarındaki yükselişin barınma güvencesini tehdit ettiğini vurguluyor. Ev sahipliği oranı düşerken, dar gelirli haneler için kırılganlık derinleşiyor.

Hane harcamalarında en büyük kalemlerin başında barınma ve gıda geliyor. Artan temel ihtiyaç giderleri, birçok hanenin keyfi harcamalardan vazgeçmesine neden oluyor.

Kaynak: Toplumsal Düşünce ve Araştırmalar Merkezi (TODAM), Yeni Şafak

Atilla Yeşilada ve Güldem Atabay tarafından kaleme alınan özel raporlarımıza abone olmak ister misiniz? Abonelik ücretlidir. Koşulları öğrenmek için bize e-mail atın: [email protected]