Yağız Kutay
Yağız Kutay: “Minsky’nin Gözlüğüyle; Borçla İstikrar, Borçla Kriz”
Sonunda o da oldu. 21.yüzyılın çeyreğinde Türkiye Cumhuriyeti Hazinesi, borç servisi yaparken ana paradan çok faize ödeme yapar hale geldi...
Sonunda o da oldu. 21.yüzyılın çeyreğinde Türkiye Cumhuriyeti Hazinesi, borç servisi yaparken ana paradan çok faize ödeme yapar hale geldi. Bir anlamda, kredi kartının asgarisini ödeyen bir devlet yapımız var artık. Biraz nakit, biraz dua, biraz da Merkez Bankası rezerviyle çark dönüyor.
Fakat mesele sadece bu değil. Mesele, bu tabloyu kimin gözlükle okumamız gerektiği.
Hyman Minsky entellektüel felaket tellallarındadır.
Finansal İstikrarın İflasa Giden Yolu
Minsky, 20. yüzyılın ikinci yarısında yaşayan ve krizlerin sistemin “normal” işleyişinden doğduğunu anlatan nadir iktisatçılardan biriydi. Ona göre bir ekonomi ne kadar uzun süre istikrarlı giderse, risk iştahı o kadar artar, borçlanma kalitesi o kadar düşer ve sistem, adı konmamış bir uçuruma yaklaşır.
Minsky’ göre üç evre var:
– Sağlam finansman: Anapara da faiz de ödenebilir.
– Spekülatif finansman: Anapara ötelenir, faiz ödenir.
– Ponzi finansman: Faizi bile ödeyemezsin, yeni borçla eskiyi çevirirsin.
Türkiye şu an bu zincirin neresinde mi?
Biraz sayılarla konuşalım.
Anaparayı Unuttuk, Faize Kilitlendik
2024 itibarıyla Hazine’nin iç borç servisi içinde faiz ödemesi %53’e, anapara %47’ye çıktı. Hatta bazı aylarda faiz oranı %60’ları zorluyor. Bu, bütçenin en hızlı büyüyen kaleminin artık “geçmişin günahları” olduğunu gösteriyor. Kamuya yapılan her yeni vergi artışı, yeni köprü değil, eski borçların faizi için kullanılıyor. Burası çok önemli!
Peki bu sürdürülebilir mi?
Minsky ağabey kısa vadede evet diyor. Ama uzun vadede durum farklı.
Çünkü:
– Borcun vadesi kısalıyor. (Artık yıllık değil, neredeyse mevsimlik tahvil çeviriyoruz.)
– Döviz cinsi borç artıyor. (TL değer kaybettikçe iç borç da dövize bağlanmış gibi davranıyor.)
– Enflasyon hedefiyle piyasa faizi arasında uçurum var. (Beklenti yönetimi, duvar yazısına dönüştü.)
Ezcümle;
Türkiye ekonomisi, “istikrar” diye pazarlanan dönemde borçla büyümeye çalıştı. Şimdi bu borcun getirisi değil, maliyeti konuşuluyor.
İstikrarın Maliyeti: Ekonomik Sessizlikten Siyasal Gerginliğe
Minsky’nin öngörüsü çok net:
“İstikrarlı bir dönem, ekonomik ajanları daha fazla risk almaya teşvik eder. Bu davranışlar sistemin altını oyar ve kriz için zemin hazırlar.” Kurtçuk misali içten içe tükeniyoruz.
Bugün bunu yalnızca sayılarda değil, toplumun ruh halinde de görüyoruz. Faizlerin yüksekliği yalnızca hazineyi değil, reel sektörü de kilitliyor. Krediler durmuş, tüketim daralmış, yatırım kararları ötelenmişken; kamu hâlâ her ay milyarlarca lira faiz ödemek zorunda.
Bu tablo, tam anlamıyla Minsky’nin meşhur “Minsky Moment”ına hazırlıktır.
O ne demek? “Her şey yolunda giderken, bir anda hiçbir şeyin yolunda gitmemesi.”
Sonuç: Göstergeler Kırmızı, Balatalar Yanıyor
Zamanında Türkiye’nin bütçesiyle övündüğümüz günlerden, bütçeyi faiz için takla attırdığımız bir döneme geldik. Anapara geri planda, faiz başrolde. Ama bu senaryonun sonu iyi yazılmamış.
Minsky haklıysa, bu kırılgan yapı bir dış şokla ya da iç talep çökmesiyle tetiklenebilir. Ve o an geldiğinde sorun sadece ekonomik olmayacak; siyasal, sosyal ve kurumsal boyutlara da sıçrayacak.
Yani mesele, “borç var mı?” değil.
Mesele, bu borç nasıl ödendiği, neyle çevrildiği ve asıl önemlisi, bu yapı sürdükçe neyi ödeyemediğimizdir.
Bugün faizi ödüyoruz ama:
– Eğitim yatırımı ödeyemiyoruz.
– Sağlık yatırımı ödeyemiyoruz.
– Gelecek kuşaklara bir umut ödeyemiyoruz.
Ne demişler?
“Borçla yaratılan istikrar, yalnızca daha büyük bir istikrarsızlığın habercisidir.”
Yağız Kutay Işık
