The Economist: Piyasa Balonu Nasıl Çöker? İşte İpuçları

The Economist, teknoloji hisselerinde yeniden alevlenen balon tartışmalarını masaya yatırarak tarihten örneklerle balonların nasıl patladığını ve yatırımcıların bunu nasıl anlayabileceğini analiz ediyor. 1990’ların dotcom döneminden bugünün yapay zekâ (AI) çılgınlığına uzanan karşılaştırmalar, yatırımcı davranışlarının hâlâ aynı döngüsel hatalara açık olduğunu gösteriyor.

---

Efsane yatırımcılar 1990’larda balonu gördü ama erken kaldı

Ray Dalio, Peter Lynch, Howard Marks, George Soros ve Warren Buffett…
Dünyanın en yetkin yatırımcıları 1990’ların ortasında “dotcom balonu”nu fark etmişti.

• Dalio, 1995’te ABD borsasının “şişme fazına girdiğini” söylemişti.

• Fidelity efsanesi Peter Lynch, “Yatırımcılar yeterince endişeli değil” diye uyarmıştı.

• Howard Marks, “Taksi şoföründen kokteyl partisine herkes sıcak hisseleri konuşuyor” diyerek balon işaretlerine dikkat çekmişti.

• Soros internet hisselerini açık pozisyonla shortlamış,

• Buffett ise “10 yıl sonra bu şirketlerin neye benzeyeceğini bilmiyorum” diyerek teknoloji hisselerinden uzak durmuştu.

Hepsi haklı çıktı… ama çok erken uyardılar. NASDAQ Mart 2000’de zirve yaptıktan sonra iki buçuk yılda yüzde 80’den fazla çöktü. Fakat uyarıların yapıldığı 1995–1996 yılları ile çöküş arasındaki dört-beş yılda endeks %1.100 yükselmişti.

Soros 1999’da short pozisyonlarında 700 milyon dolar kaybetti; Buffett ise teknoloji ağırlıklı NASDAQ’ın gerisinde kalarak eleştirilerin hedefi olmuştu.

Sonuç: “Balonu tespit etmek kolay, ne zaman patlayacağını bilmek çok zor.”

---

Bugün yeni balon tartışması: AI hisseleri baş rolde

The Economist’e göre bugün de benzer bir tartışma yaşanıyor.
Özellikle Kasım ayında teknoloji hisselerinde görülen küçük düzeltmeler bile volatiliteyi artırarak yatırımcıları tedirgin etti.

Yapay zekâ ve çip şirketleri bu endişelerin odağında:

• Palantir’in gelecek yıl beklenen kârının 200 katı fiyatlanması “aşırı değerleme” tartışmasını alevlendirdi.

• S&P 500 endeksi, son on yılın reel kârlarına göre 1999–2000 haricinde tarihin en pahalı seviyesinde.

• Satış çarpanları bazında, endeks o dönemden bile %60 daha pahalı.

Kısacası birçok ölçüm “aşırı ısınmış” bir piyasa resmine işaret ediyor.

---

Klasik göstergeler balonun patlama zamanını söylemiyor

Yüksek değerlemeler uzun vadede düşük getiri öngörse de kısa vadeli hareketleri tahmin etmekte işe yaramıyor. The Economist’in analizine göre:

• CAPE oranları, 10 yıllık getirileri tahmin etmede oldukça başarılı.

• Ancak 1 yıllık getirilerle neredeyse hiçbir korelasyon yok.

Bu durum, yatırımcıların balonun ne zaman kırılacağını anlamak için alternatif göstergelere yönelmesi gerektiğini düşündürüyor.

---

Yeni bir gösterge: Google aramaları balon zirvesini işaret edebilir

Howard Marks’ın “herkes konuşmaya başladıysa tehlike yakındır” yaklaşımını modern bir ölçüye uyarlayan The Economist, Google arama verilerini inceledi.

Analiz edilen trendler arasında şunlar var:

• Bitcoin ve Dogecoin

• Eski moda “tematik” hisseler (kenevir, giyilebilir teknoloji, uzay)

• 2021’deki SPAC çılgınlığı

• Cathie Wood’un ARKK fonu

Sonuçlar çarpıcı:

• Google aramalarındaki zirveler, 12 ay içinde sert fiyat düşüşlerini yüksek doğrulukla işaret etti.

• ARKK, Bitcoin, GameStop ve SPAC’lerde fiyat zirveleri, arama zirveleriyle neredeyse eş zamanlı gerçekleşti.

Elbette bu analiz istatistiksel olarak kusursuz değil; birçok trendde aramalar yükselip fiyatlar düşmeyebilir. Nitekim “AI stocks” aramaları Ağustos’ta zirve yaptığında fiyatlar bir süre daha yükseldi.

---

AI hisselerinde ilgi düşüyor, fiyatlar da sarsılıyor

Son aylarda “AI hisseleri” Google aramalarındaki sert gerileme, teknoloji hisselerinde yaşanan dalgalanmayla çakışıyor.

• Nvidia’nın hissesi zirveden %15 düştü.

• Philadelphia Semiconductor Index, Kasımın ilk üç haftasında %13 geriledi.

• AIQ ETF’i %12 düşüş yaşadı.

• Bitcoin ise Ekim başından bu yana %30’dan fazla kayıp verdi.

Yapay zekâ çılgınlığının hız kesmeye başlaması, “balonun patlama süreci başladı mı?” sorusunu yeniden gündeme taşıyor.

---

Bir diğer ölçüt: Balonun patlama sürecindeki düzeltme döngüleri

The Economist, dotcom döneminin derslerini hatırlatıyor.
1995–2000 arasında NASDAQ en az 12 kez %10+ düzeltme yaşadı, her defasında toparlanarak nihayetinde 12 katına çıktı.

Ancak:

• 1995’in başına göre hâlâ iki kat daha değerli olan endeks, 2000 sonrası uzun bir çöküş dönemine girdi.

• Balonu erken gören profesyoneller —örneğin ünlü yatırımcı Julian Robertson— pozisyonları nedeniyle başarılı olamadı.

• Robertson’ın fonu 1980–1998 arasında yıllık ortalama %25 getiri sağlamıştı, fakat dotcom hisselerinden uzak durduğu için 2000’de fonunu kapatmak zorunda kaldı. Balon fon kapanmadan sadece iki gün önce patlamıştı.

Mesaj net: Balonu doğru tespit etmek, yatırımcıyı her zaman korumuyor. Zamanlama hayati önemde.

Atilla Yeşilada ve Güldem Atabay tarafından kaleme alınan özel raporlarımıza abone olmak ister misiniz? Raporlarımız kurumsal müşterilere yöneliktir. Abonelik ücretlidir. Koşulları öğrenmek için bize e-mail atın: [email protected]