İsrail-İran Krizi Petrol Fiyatlarını Ne Zaman Patlatır? Tarih Ne Diyor, Piyasalar Ne Bekliyor?

Özet:

ABD’nin İran’ın nükleer tesislerine düzenlediği hava saldırıları, Orta Doğu’da savaş ihtimalini artırırken petrol fiyatlarında kısa vadeli sıçramaya yol açtı. Ancak tarihsel veriler, kalıcı fiyat şoklarının sadece belli koşullarda gerçekleştiğini gösteriyor. JPMorgan ve Oxford Economics’e göre gerçek risk, Hürmüz Boğazı’nın kapanması ya da büyük üreticilerin devreye girmesiyle başlayabilir.

ABD’nin İran’ın nükleer tesislerine gerçekleştirdiği son saldırılar sonrası gözler yeniden petrol piyasasına çevrildi. İran’dan gelebilecek misilleme, Hürmüz Boğazı’nın kapanması ihtimali ve Trump’ın bölgedeki askeri angajmanı, petrol yatırımcılarını alarma geçirdi. Ancak JPMorgan stratejistlerine göre, tarihsel olarak İsrail merkezli çatışmaların çoğu kalıcı petrol şoklarına yol açmadı. Bu da piyasanın neden henüz panik havasına girmediğini açıklıyor.

Brent Sınırlı Yükseldi, Piyasa Temkinli

Perşembe sabahı Brent petrol varili 78 dolara yaklaşarak dört ayın zirvesine tırmandı. Ancak bu fiyat, JPMorgan’ın Haziran ayı için “adil değer” olarak tanımladığı seviyenin sadece 13 dolar üstünde. Bankanın analizine göre bu fark, yalnızca yüzde 17 olasılıkla “en kötü senaryo” fiyatlamasını içeriyor. Aynı saatte ABD tipi ham petrol (WTI) 73.82 dolardan işlem görüyordu.

JPMorgan’ın emtia araştırmaları başkanı Natasha Kaneva liderliğindeki ekip, yayımladıkları notta petrol piyasasının neden görece sakin kaldığını tarihsel verilerle açıklıyor.

Hürmüz Boğazı Kapısı Açık mı Kalır?

İlk neden: İran’ın Hürmüz Boğazı’nı kapatması pek olası değil çünkü bu doğrudan ABD’ye karşı savaş ilanı anlamına gelir.

İkinci neden ise tarihsel örnekler. 1967’den bu yana İsrail’in taraf olduğu 11 büyük çatışmadan sadece 1973’teki Yom Kippur Savaşı ve onu izleyen Arap petrol ambargosu kalıcı fiyat artışı yarattı. Diğer tüm çatışmalarda ise petrol fiyatlarında kısa vadeli artışlar görülse de, fiyatlar birkaç ay içinde normale döndü.

Asıl Risk: Büyük Üreticiler ve Boğaz Krizi

Peki piyasayı gerçekten sarsan olaylar nelerdi? JPMorgan’a göre Körfez Savaşı (1990), Libya İç Savaşı (2011), Nijer Deltası’ndaki çatışmalar (2003) gibi örneklerde petrol arzı doğrudan etkilendi ve fiyatlar adil değerin 7–14 dolar üzerine çıktı.

Bu yüzden piyasalar bugün İran-İsrail çatışmasından ziyade, İran’ın Hürmüz Boğazı’nı kapatma veya başka üretici ülkeleri çatışmaya çekme ihtimaline odaklanıyor. Eğer bu tür bir gelişme yaşanırsa, Brent petrol 130 dolar seviyelerine sıçrayabilir.

Michael Kern Uyarıyor: ABD’nin Saldırıları Piyasaları Sarsacak

Michael Kern’in analizine göre, ABD’nin geçtiğimiz hafta Natanz, İsfahan ve Fordo’daki üç nükleer tesise düzenlediği saldırılar Orta Doğu’daki gerilimi yeni bir seviyeye taşıdı. Başkan Donald Trump, saldırıyı “mükemmel bir askeri başarı” olarak nitelendirdi ve İran’a “barış ya da daha büyük bir felaket” arasında seçim yapma çağrısında bulundu.

İran Dışişleri Bakanı Seyyid Abbas Arakçi saldırıları “vahşi” olarak nitelendirirken, İran’ın Atom Enerjisi Kurumu Uluslararası Atom Enerjisi Ajansı’nı “suç ortaklığı” ile itham etti. İran aynı gece İsrail’e füze fırlatarak misilleme yaptı.

Piyasalarda “Şok Açılış” Beklentisi

Hafta sonu saldırının ardından yatırımcılar pazartesi işlem gününe dair endişeli. Brent petrol zaten 10 Haziran’dan bu yana yüzde 18 yükselerek 79.04 dolara kadar çıkmıştı. Oxford Economics, Hürmüz Boğazı’nın kapanması senaryosunda petrolün 130 doları görebileceğini ve ABD’de enflasyonun yıl sonunda yüzde 6’ya çıkabileceğini öngörüyor.

Potomac River Capital baş yatırım yetkilisi Mark Spindel, “Piyasalar başlangıçta şok yaşayacak. Petrol yukarı açılacak. İran’ın tepkisi ve tesislerin ne kadar zarar gördüğü bilinmediği sürece belirsizlik hakim olacak,” diyor.

Enflasyon ve Faiz İndirimi Senaryoları Tehlikede

Petrol fiyatlarındaki artışın zincirleme etkisi enflasyon üzerinde olacak. Oxford Economics’e göre enerji fiyatlarındaki sıçrama, tüketici güvenini sarsabilir ve ABD Merkez Bankası’nın faiz indirimlerini ertelemesine neden olabilir. Trump’ın tarifelerle zaten zorladığı ABD ekonomisi için bu, ciddi bir baskı anlamına geliyor.

Siyasi Tepkiler: Washington Bölünmüş

ABD içinde de saldırıya tepkiler bölünmüş durumda. Cumhuriyetçi Senatör Mitch McConnell, Trump’ın “kararlı” duruşunu övüp İran’a karşı güçlü mesaj verildiğini belirtirken, Demokrat Kongre üyesi Alexandria Ocasio-Cortez, saldırıyı “anayasal savaş yetkilerinin ihlali” olarak değerlendirip görevden alma çağrısı yaptı.

Tarih Ne Diyor?

Tarihsel olarak, bölgedeki çatışmalar hisse senedi piyasalarında kısa vadeli düşüşler yaratıyor ancak S&P 500 gibi endeksler birkaç ay içinde toparlanma eğilimi gösteriyor. Dolar ise kriz anlarında güvenli liman etkisiyle geçici olarak güçleniyor.

Sonuç: Belirsizlik, Risk ve Tarihten Ders

Trump’ın İran’a yönelik saldırıları, ABD’yi yeniden karmaşık bir Orta Doğu denklemine sürüklerken, küresel ekonomi üzerindeki etkileri de artıyor. İran’ın nasıl karşılık vereceği, piyasaların ve diplomatik kanalların geleceğini belirleyecek. Pentagon’un Pazar günü açıklayacağı hasar tespit raporu, savaş mı yoksa müzakere mi yolunun seçileceğini gösterebilir.

Atilla Yeşilada ve Güldem Atabay tarafından kaleme alınan özel raporlarımıza abone olmak ister misiniz? Raporlarımız kurumsal müşterilere yöneliktir. Abonelik ücretlidir. Koşulları öğrenmek için bize e-mail atın: [email protected]