Can İlker: Küresel Sistem Çatırdıyor: Balonlar, Kırılganlıklar ve Kaotik Bir Gelecek

Özet:

Küresel piyasalarda yapay zeka balonundan ABD’nin sürdürülemez mali yapısına, Venezuela’daki rejim şovlarından Fed’in bilanço stratejisine kadar geniş bir kriz sarmalı oluşuyor. Borsa göstergeleri teknik olarak kritik seviyelere gerilerken, yatırımcılar hem jeopolitik hem finansal risklerin eşzamanlı olarak büyüdüğü bir döneme giriyor.

Yapay Zeka Balonu: Akıl ile Balon Arasında İnce Bir Çizgi

2025 yılında teknoloji devlerinin toplam 371 milyar dolarlık veri merkezi yatırımı planlaması, piyasalarda “AI balonu” tartışmalarını alevlendirdi. Sam Altman ve Jeff Bezos bile yatırımcıları balon riski konusunda uyarırken, short pozisyonların düşük kalması piyasada hâlâ “inkâr evresinin” yaşandığını gösteriyor.

Edwin Dorsey’nin “Jaguarın ağaçtan inmesini bekliyoruz” benzetmesi, piyasanın henüz dönüm noktasına gelmediğini ama yaklaşmakta olduğunu anlatıyor.
Shiller P/E oranının 40’a dayanması, 1999 dot-com balonundan bu yana görülmemiş bir seviyeye işaret ediyor. Chegg’in ChatGPT etkisiyle 1 dolara düşmesi, yapay zekânın “yaratıcı yıkım” gücünün sadece başlangıcı olabilir.

Citigroup Fiyaskosu: Mikro Düzeyde Büyük Kırılganlık

Citigroup’un Strata Elite kredi kartı krizi, finansal sistemin ne kadar kırılgan hale geldiğini gözler önüne serdi. Yıllık 595 dolar aidat ödeyen premium müşteriler haftalarca hesaplarına erişemedi; bazıları IRS formlarını tamamlamak için Bangladesh’e dönmek zorunda kaldı.
Bu olay, 2020’den beri düzenleyici baskı altında olan Citi’nin hâlâ sistem entegrasyonunu sağlayamadığını ve operasyonel risklerin makro ölçekte sistemik tehdit haline geldiğini ortaya koyuyor.

Venezuela: Gerçeklikten Kopan Bir Gövde Gösterisi

Maduro’nun milyonluk milis gösterisi, rejimin zayıflığını gizleyemedi.
Yaşlı ve yetersiz beslenmiş askerlerin dikenli teller arasında sürünmesi, ordunun moral ve fiziksel gücünün tükendiğini gösteriyor.
ABD’nin Night Stalkers birliğini, B-52 bombardıman uçaklarını ve denizaltıları bölgeye göndermesi ise Trump yönetiminin öngörülemezliğiyle birleşince, tehlikeli yanlış hesaplamalara zemin hazırlıyor.
Bir dört yıldızlı amiralin erken emekliliği, Pentagon’un bile bu operasyona şüpheyle yaklaştığını ortaya koydu.

Fed’in QT Hamlesi: Güçsüzlüğün İtirafı mı?

Fed’in bilanço küçültme (QT) sürecini sonlandırması, ilk bakışta piyasalar için pozitif görünse de, tarihsel veriler aksini söylüyor.
2003’ten bu yana QT dönemlerinde S&P 500 yıllık ortalama %16,9 yükselirken, likidite genişlemesi dönemlerinde bu oran %10,3’te kaldı.
Bu nedenle Powell’ın QT’yi sonlandırması, 2008 ve 2020’de olduğu gibi ekonomideki zayıflığın sessiz bir itirafı olarak yorumlanıyor.
Mark Hulbert’in tespiti net: “İşler iyiye gitmeden önce kötüleşecek.”

ABD Mali Krizi: Bütçe Açığı Patladı

ABD’nin 1,76 trilyon dolarlık bütçe açığı, tarihindeki en yüksek dördüncü seviyeye ulaştı.
Toplam ulusal borç 38 trilyon dolara dayanırken, faiz ödemeleri artık savunma bütçesini aşıyor.
CBO’nun projeksiyonları, 2030’dan itibaren her yıl 2 trilyon doları aşan açıkların “yeni normal” haline geleceğini öngörüyor.
Trump’ın gümrük vergilerinden elde ettiği 202 milyar dolar gelir, kurumlar vergisindeki 79 milyar dolarlık kaybı ancak telafi edebildi.

S&P 500: 6.500 Desteği Son Savunma Hattı

Endeksin 6.500 desteği, kırılması halinde ayı piyasası senaryosunu tetikleyebilir.
VIX endeksi %20 yükselirken, volatilite göstergeleri satış sinyalleri veriyor.
Put-call oranlarının karışık seyri, piyasanın henüz yön bulamadığını gösteriyor.

Türkiye: Kırılgan Piyasalar Arasında Denge Arayışı

Yurtiçi cephede, S&P’nin kredi notu değerlendirmesi ve TCMB beklenti anketi dikkatle izleniyor.
Türkiye 10 yıllık tahvil getirisi %6,7’ye gerilese de, 5 yıllık CDS priminin 267 baz puanda kalması, risk algısının sürdüğüne işaret ediyor.

Olası Senaryolar ve Tetikleyiciler

• Trump–Xi APEC görüşmesi (%70) gerçekleşirse geçici bir yumuşama sağlanabilir, ancak yapısal sorunlar çözülmeyecek.

• Ukrayna’da kısmi ateşkes (%40) olasılığı var; ancak Tomahawk tartışması, kalıcı barışın hâlâ uzak olduğunu gösteriyor.

• Bölgesel bankalarda yeni iflaslar (%30) sistemik krizi tetikleyebilir.

• Yapay zeka yatırımlarında sorgulama başlarsa (%45), teknoloji hisselerinde %30–40 düzeltme kaçınılmaz görünüyor.

Kritik tarihler arasında 21 Ekim’de Western Alliance bilançosu, Kasım’daki Trump tarife kararı ve S&P 500’ün 6.500 desteği öne çıkıyor.

Sonuç: Kontrollü Yeniden Yapılanma mı, Kaotik Çöküş mü?

Küresel sistem, Büyük Buhran’dan bu yana en karmaşık kriz dinamiklerini yaşıyor.
Jeopolitik gerilim, finansal kırılganlık, teknolojik balonlar ve kurumsal çözülme iç içe geçmiş durumda.
Tarih, kurumsal hafızasını koruyan ve uzun vadeli düşünebilen aktörlerin ayakta kaldığını gösteriyor.
Ne yazık ki bugün ABD bu özelliklerden yoksun, Çin ise bu boşluğu doldurmakta zorlanıyor.

Can İlker
Bir Düşünür…
Ekonomist / Stratejist

English Quotations:
• “Now he has again preceded me a little in parting from this strange world…” – Albert Einstein
• “If you look long enough, you can find a claim against any justification.” – Micheal Lewis
• “Life is too dynamic to remain still.” – John W. Henry
• “History doesn’t repeat itself, people just forget it does.”
• “Knowing others is intelligence; knowing yourself is true wisdom.” – Lao Tsu
• “Let justice be done, though the world perish.” – Ferdinand I
• “Abundance leads to easy credit…” – Howard Marks
• “As long as the music is playing, you’ve got to get up and dance.” – Charles Prince, Citigroup
• “The less prudent others are, the more cautious we must be.” – Warren Buffett
• “Confidence is like the soul; once lost, it never returns.” – W. Shakespeare
• “The dollar is our currency, but your problem.” – John Connally
• “The needs of Main Street should come before those of Wall Street.”
• “It is impossible to have lived without failing…” – J.K. Rowling
• “Being ahead of time is indistinguishable from being wrong.”
• “Unnecessary anger within creates unnecessary enemies.” – Chinese Proverb