Merkez’in sert freni için ekonomistler ne dedi? Piyasalarda soğuk rüzgar: Mucize beklemeyin uyarısı geldi

Merkez Bankası’ndan yeni sıkılaşma adımları geldi. Uzmanlar ise etki konusunda temkinli. Merkez Bankası (TCMB), Türk lirasını güçlendirmek ve finansal istikrarı pekiştirmek amacıyla yeni makroihtiyati adımlar attı. Açıklanan kararlarda, döviz mevduatlarına yönelik zorunlu karşılık oranları artırıldı, ihracatçılara döviz bozdurma zorunluluğu uzatıldı ve bankalara TL mevduatları artırmaları yönünde baskı getirildi. Bu hamlelerin TL’ye geçişi teşvik etmesi ve rezerv birikimini desteklemesi bekleniyor. Ancak uzmanlar, atılan adımların yapısal sorunları çözmekten uzak olduğunu belirtti. Bazı ekonomistler “başa döndük” yorumunu yaparken, bazıları da “mucize beklemeyin” uyarısında bulundu.

Merkez’den Yeni Kurallar

TCMB, Türk lirasını güçlendirmek ve rezervleri artırmak için yeni makroihtiyati tedbirler aldı. Döviz mevduatlarına zorunlu karşılıklar yükseltilirken, ihracatçılara döviz bozdurma zorunluluğu uzatıldı ve bankalara TL mevduatlarını artırmaları yönünde baskı yapıldı. Uzmanlar ise bu adımların yapısal sorunları çözmekte yetersiz kaldığını vurguladı.

İşte uzman görüşleri.

Ekonomistler Etki Konusunda Temkinli

1. Prof. Dr. Hakan Kara
“Döviz talebinin durmaması Merkez Bankasını yeni tedbirler almaya sevk etti. TL mevduat payının artırılması, döviz rezervinin güçlendirilmesi ve ihracatçıların daha fazla döviz bozdurması için yeni düzenlemeler geldi. TL mevduat faizi artar, döviz üzerindeki baskı biraz azalır.”

2. Dr. İbrahim Turhan (Eski TCMB Başkan Yardımcısı)
“Sosyal bilimlerde olguların kendilerini oluşturan, çevreleyen ve biçimlendiren şartlarla ve diğer olgularla birlikte oluşturduğu bütünlük içindeki yerinin önemini bilirsiniz. Bağlamın olguya farklı anlamlar ve işlevler kazandırabildiğini de bilirsiniz.

• Ama “finansçı/piyasacı” bakış açısıyla yüzeysel bir değerlendirme yapanlar “başa döndük, hatta daha kötü oldu, bu önlemleri eskiden de almışlardı, vb…” ifadeler kullanabilir.
• Merkez Bankası bütün para politikası araçlarını serbestçe ve gereği gibi kullanabiliyorsa, ekonomi politikası akılcı biçimde ve bütünsel bir yaklaşımla uygulanıyorsa makro ihtiyati önlemler yararlı ve hatta bazı durumlarda gerekli olur.
• 2008 Küresel Krizinin yarattığı olumsuzlukları yönetirken Merkez Bankası bunun en iyi örneklerinden birini sergiledi. Hem başarılı oldu hem dünyadan övgü aldı. Neredeyse aynı önlemler bir süre sonra başka bir bağlamda büyük bir soruna yol açtı ve Bankaya itibar kaybettirdi.”

3. Prof. Dr. Burak Arzova
“Az gittik uz gittik, dere tepe düz gittik, bir de baktık ki başladığımız yere geri gelmişiz.”

4. Prof. Dr. Emre Alkin
“Israr desem değil, inat desem az kalır. Tarifi mümkün değil.”

5. Tufan Cömert
“Faiz artışı sonrası bu tarz ek önlemler gelmesi an meselesi olduğu için şaşırtıcı değil.

Zorunlu karşılık artışları brüt, ihracatçı döviz satışları net rezervlere girer. TCMB ihracat kanalından rezervlere ne kadar katkı olduğunu açıklamıyor. Bir sonraki adım, gerekirse, yerli bankalarla yeniden swaplara başlamak olacak. Açıklanan önlemler rezervlere dair kaygıları kısmen yatıştırır, TL’yi destekler. Genel olarak Türk varlıkları için olumlu derim. Ancak rezervlerde kalıcı bir toparlanma görmemiz, en iyi senaryoda dahi zaman alacak. O yüzden buradan bir mucize beklememek gerekir. Ana senaryom faize birkaç ay hiç dokunulmaması, bu esnada TL’deki kontrollü değer kaybı hızının bir miktar artırılması – Reel değerlenme politikasına devam şartı ile.”

6. Prof. Dr. Yakup Küçükkale
“Şubat 2024’te sn. Akçay: “İçinde bulunduğumuz setting’i size hatırlatayım. Fonlama maliyeti mevduat faizi linki kopmuş. Politika faizi enflasyon linki kopmuş. Faiz enflasyon linki kopmuş. Faiz kur linki kopmuş. Biz daha 7 aydır bu kopan link’leri kurmaya çalışıyoruz.” demişti… Linklerdeki kopuşu da Nurettin Nebati döneminde uygulamaya konulan makroihtiyati tedbirlere bağlamıştı… En taze makroihtiyati tedbirler aşağıda. Nebati dönemindekinden çok da farklı sayılmaz. Bankalara yine “Liralaşma hedefi” var, “ihracatçı firmaların kazançlarının TCMB’ye getirilmesi zorunluluğu” var vs… Kopan linkleri onaramadıkları gibi, ağustos ayına kadar onarılma şansı da yok… “Dezenflasyon programı çöp oldu” diyoruz ya hani. Laf olsun diye demiyoruz… Mutlu haftasonları”

7. Prof. Dr. Ümit Özlale
“Ekonomiyle arası olmayanlar için TCMB kararlarını özetlemeye çalıştım.

• Amaç: Yapılan hukuksuzluklar sonucu eriyen rezervleri biriktirmek ve TL’yi cazip hale getirmek
• Maliyet: Özellikle ihracatçılar ve dövizle çalışan şirketler için yeni yükler ve maliyetler geliyor. Yani yapılan hukuksuzluğun bedelinin bir kısmı da bu kesime ödetiliyor.

Hangi adımlar atılıyor?

• Döviz Mevduatlara Yeni Yük: Bankalar, dövizle açılan hesaplar için daha fazla para kenarda tutmak zorunda kalacak. Bu, döviz mevduatları bankalar için daha maliyetli hale getiriyor.
• Döviz Repo İşlemleri Kısıtlanıyor: Yurt içindeki şirketlerin yaptığı döviz bazlı repo işlemleri (kısa vadeli borçlanma araçları) için bankalara daha yüksek zorunlu karşılık şartı getirildi. Amaç TL’yi cazip hale getirmek.
• Şirketlere TL Mevduat Baskısı: Bankaların, şirketlerden topladığı TL mevduatın toplam mevduat içindeki oranı %60’tan düşükse, her ay bu oranı artırmaları beklenecek. TL’yi artırmayan banka ceza riskiyle karşı karşıya.
• TL Zorunlu Karşılıklara Daha Fazla Teşvik: Bankalar TL hesaplar için Merkez Bankası’na yatırdıkları zorunlu karşılıklardan biraz daha fazla getiri alacak. Bu da bankaları TL’ye yönlendirecek.
• İhracatçıya Döviz Satma Zorunluluğu Devam: İhracat yapan firmalar, döviz gelirlerinin en az %35’ini Merkez Bankası’na satmak zorunda. Bu uygulama 31 Temmuz 2025’e kadar sürecek.
• Döviz Bozdurana Ekstra Destek: İhracatçı firmaların dövizlerini TL’ye çevirmesi durumunda verilen teşvik oranı artırıldı. 31 Temmuz 2025’e kadar TL’ye çevrilen döviz için %3 destek verilecek.

Son not: Kavcıoğlu dönemi ile benzerlikler fazla. Fark Ne?

Kavcıoğlu döneminde bu kararlar döviz kurunu baskılamak için daha çok “yangın söndürme” biçimindeydi.

Şimşek & Karahan benzer adımları ‘makroihtiyati çerçeve” vurgusuyla sistematik ve süreli olarak atacağını söylüyor. Modifiye gibi düşünün…”

8. E507 (Takma İsimli Ekonomist)
“Dün gece alınan makro ihtiyati kararlardan, döviz cinsi (YP) zorunlu karşılık artışının etkisi:

• Mevcut YP ZK tutarı: $78,46 milyar
• Bunu sağlayan ZK oranı: %21
• %2 artışın yaratacağı ek ZK meblağı:
• 78,46 x (2/21) ≈ $7,47 milyar (brüt rezerv artar, net poz. değişmez)

Bu iyi bir tutar. Alınan diğer karar “TL ZK’ya ödenen nemanın 0,01 artırılması”. Kredi maliyetine etkisi 1 bp bile değil, 0,1 bp! Zaten kredileri yavaşlatmaya çalışıyorduk. Sistemdeki TL mevduat bu kararla değişmeyecek. ZK’lar mevduat toplamayı değil, kredi vermeyi kolaylaştırır.”

Sözcü