Güldem Atabay:  Küresel ekonomi İran-İsrail krizine  nasıl yakalandı?

Trump’ın göreve gelmesiyle küresel ticaretteki bölünme endişesi, zayıflayan dolar endeksi, gümrük vergileri belirsizliği yüksek seyrediyor. Şimdi de Orta Doğu’daki savaş küresel para politikası ve enflasyonu tahmin etmeyi daha da zorlaştırdıkça yatırımcıların giderek belirsizleşen piyasalara ilişkin tedirginliği artıyor.

Piyasalar açısından, para politikası belirsizliği, jeopolitik ve ticari risklere yönetilmesi gereken bir kriz daha denkleme eklendi. Jeopolitik nedenlerle dalgalanan dolar ve petrol fiyatları, merkez bankalarının piyasalara ve yatırımcılara geleceğe yönelik net bir yol haritası sunamayışı ile oynaklık yeniden artacak. Dolar 2025’te diğer büyük para birimleri karşısında neredeyse %9 değer kaybetti ancak İsrail-İran savaşının patlak vermesinin ardından yükseldi. Petrolün varil fiyatı pazar akşamı ABD ham petrolü için %2,6 artışla varil başına 75,76 dolara yükselirken, küresel gösterge Brent petrolü de %2,49 artışla varil başına 78,93 dolar.

Orta Doğu’dan Çin’e ham petrol taşımak için bir gemi kiralamanın maliyeti, İsrail saldırılarının başlamasından bu yana %90’a yakın arttı. Benzin ve jet yakıtı gibi yükü olan gemilerin kazançları da sigorta primleri gibi sıçrama gösterdi.

Tüm bunlar yeni bir enflasyon baskısı ve daha yavaş küresel ekonomik aktivite demek.

Dünya Bankası, OECD ve IMF geçtiğimiz aylarda küresel büyüme tahminlerini zaten düşürmüştü.  Son gelişmelerin dünya ekonomisine ne ölçekte darbe vuracağı, Tahran’ın nasıl karşılık vereceğine bağlı. Ama net olan ABD’nin saldırısının savaşı tırmandırıcı bir yola soktuğu. Bu da zaten küresel ekonomi için, küresel piyasalar için kötü bir senaryo.

Trump’ın gümrük tarifelerinde anlaşma için tanıdığı süre 9 Temmuz’da bitecek. Gümrük tarifelerinde yaşanabilecek potansiyel bir artışla Orta Doğu’da uzun süreli bir çatışmanın petrol fiyatlarında yapmaya devam edeceği artış birleşecek.  ABD net petrol ihracatçısı olsa da yükselen ham petrol fiyatlarının olumsuz etkisinden kaçması imkânsız. Fed’in faiz indirimlerini erteletecek. İran’ın petrol ihracatının %90 payla en büyük alıcısı Çin’de yüksek mevcut petrol stokları bol; bu bir miktar rahatlama sağlayabilecek olsa da, petrol akışındaki herhangi bir kesintiden en çok etkilenecek ülkeler arasında da Çin başrolde. İran-İsrail çatışması, Pekin için çok zor bir durum, çünkü İran’la hem ekonomik hem de stratejik olarak çok yakın ilişkileri var. Aynı zamanda Çin İran’a silah satarak doğrudan bir çatışmanın parçası olmak istemiyor. Pekin ayrıca, ABD ile yürütülen hassas ticaret müzakerelerini bozacak herhangi bir adım atmaktan da özellikle kaçınmak istiyor. Yine de ortaya çıkan durum Çin’in işine geliyor çünkü ABD’nin odağını Asya-Pasifik’ten uzaklaştırıyor.

Küresel LNG ticaretinin yaklaşık %20’sini gerçekleştiren Katar, ihracat için Hürmüz Boğazı’na hiçbir alternatifinin olmayışı nedeniyle büyük yara alacak. En büyük müşterisi olan Avrupa ekonomisi de öyle. Suudi Arabistan da dahil olmak üzere OPEC+ üyeleri hala devreye sokulabilecek bol miktarda yedek kapasiteye sahip, Uluslararası Enerji Ajansı fiyatları sakinleştirmek için acil durum stoklarının serbest bırakılmasını koordine etmeye de hazır.

Yeniden bir diplomasi masası umudu kalmayışı, oturulsa bile Trump’ın bu masadan beklentilerinin ne olduğunun belirsizliği yaşanan gerilimin kısa soluklu olmayacağını gösteriyor. Dolayısıyla Orta Doğu’daki gerilim zaten zayıf olan küresel ekonomi için yeni ve güçlü bir olumsuz şok.

Gümrük vergileri, ABD’nin bütçe açığı ve ABD’nin dahil olduğu bir İsrail-İran savaşı… Tüm bu gelişmeler hep birlikte belirsizliği o kadar arttırdı ki, birçok piyasa katılımcısı bekle ve gör yaklaşımını benimsiyor. Ancak riskten kaçış için de eller tetikte bekliyor.

Atilla Yeşilada ve Güldem Atabay tarafından kaleme alınan özel raporlarımıza abone olmak ister misiniz? Raporlarımız kurumsal müşterilere yöneliktir. Abonelik ücretlidir. Koşulları öğrenmek için bize e-mail atın: [email protected]