ABD Ticaretinde Tarihi Kırılma Noktası: AYM, Başkan’ın Tarife Yetkisini Masaya Yatırıyor

Özet 

Trump’ın, olağanüstü hal yetkilerini kullanarak (IEEPA) neredeyse tüm dünya ithalatına uyguladığı ve önceki mahkemelerce “yasa dışı” ilan edilen “Karşılıklı” (Reciprocal) ve “Uyuşturucu Kaçakçılığı” (Trafficking) tarifeleri ile ilgili kritik dava ABD Yüksek Mahkemesi’ne (SCOTUS) taşındı. Davaları hızlandırılmış bir şekilde ele alma kararı alan Mahkeme’nin Kasım 2025 başlarında duruşmaları yapması bekleniyor. Alınacak karar, sadece Trump’ın tarife politikalarının değil, ABD Başkanlarının kriz durumlarında Kongre’yi bypass ederek ekonomik yaptırım uygulama yetkilerinin de sınırlarını yeniden çizecek.

ABD ticaret dünyası, ülkenin en yüksek yargı organı olan Yüksek Mahkeme’den (SCOTUS) gelecek karara kilitlendi. Başkan Donald Trump’ın ikinci döneminin başlangıcında, Uluslararası Olağanüstü Ekonomik Güçler Yasası’nı (IEEPA) dayanak göstererek Çin, Kanada, Meksika ve diğer onlarca ülkenin ithalatına getirdiği geniş kapsamlı gümrük vergileri, yargı denetimine takıldı.

 

Alt Mahkemeler “Tarifeler Yasa Dışı” Dedi

Söz konusu vergiler, özellikle ABD Uluslararası Ticaret Mahkemesi (CIT) ve ardından Temyiz Mahkemesi (Federal Circuit) tarafından alınan kararlarla büyük bir hukuki darbe yemişti. Federal Temyiz Mahkemesi, 7’ye karşı 4 oyla aldığı kararda, IEEPA yasasının Başkan’a uluslararası ekonomik işlemleri “düzenleme” yetkisi verdiğini, ancak bunun gümrük vergisi (vergi koyma) yetkisini kapsamadığını net bir dille ifade etti. Mahkeme, vergilendirme yetkisinin Anayasa uyarınca Kongre’ye ait olduğu ilkesine vurgu yaptı ve IEEPA’da tarife kelimesinin geçmemesine dikkat çekti.

Bu kararlara rağmen, gümrük vergileri, Temyiz Mahkemesi’nin yürürlüğü geçici olarak durdurması nedeniyle 14 Ekim’e kadar (veya SCOTUS kararına kadar) toplanmaya devam ediyor. Bu durum, ithalatçı şirketler için potansiyel olarak yüz milyarlarca dolarlık geri ödeme (iade) talebi doğurabilir.

Yüksek Mahkeme Neyi Tartışacak?

SCOTUS’un önündeki temel mesele, 1977 tarihli IEEPA Yasası’nın, Başkan’a ulusal bir acil durum ilan ettiğinde küresel ticaretin neredeyse tamamına tarife uygulama konusunda sınırsız yetki verip vermediği olacak.

• Hükümetin Savunması: Beyaz Saray ve Hükümet, yasanın Başkan’a “olağandışı ve sıra dışı tehditlere” hızla yanıt verme konusunda geniş yetki verdiğini ve bu yetkinin gümrük vergilerini de içerdiğini savunuyor.
• Davacıların Argümanı: İthalatçılar ve eyaletlerden oluşan davacılar ise, gümrük vergilerinin bir vergi türü olduğunu ve vergilendirme yetkisinin net bir ifadeyle Kongre tarafından devredilmesi gerektiğini ileri sürüyor.

 

Beklenen Sonuç Senaryoları (Analiz)

 

Yüksek Mahkeme’nin vereceği karar, ABD’de yasama (Kongre) ve yürütme (Başkanlık) arasındaki yetki dengesini, yani kuvvetler ayrılığını yeniden tanımlayacak tarihi bir gelişme olarak görülüyor.

1. Senaryo: Tarifeler İptal Edilir (Kongre Yetkisi Güçlenir) Mahkeme’nin, Temyiz Mahkemesi’nin kararını onaması ve IEEPA’nın gümrük vergisi yetkisi vermediğine hükmetmesi, en olası sonuçlardan biri olarak değerlendiriliyor.

• Etkisi: Bu karar, Başkan’ın gelecekteki ticaret savaşı politikalarında elini önemli ölçüde zayıflatır ve yeni küresel tarifeler için Kongre’den açık onay almasını zorunlu kılar. İthalatçılar yüz milyarlarca dolarlık geri ödeme talep edebilir.

2. Senaryo: Tarifeler Onaylanır (Başkanlık Yetkisi Genişler) Mahkeme’nin, IEEPA’daki “düzenleme” yetkisini gümrük vergilerini de kapsayacak şekilde geniş yorumlaması durumunda, Trump yönetimi haklı bulunur.

• Etkisi: Bu, gelecekteki Başkanların ulusal acil durum ilan ederek (sınır güvenliği, uyuşturucu kaçakçılığı, iklim vb. gerekçelerle) Kongre’yi devre dışı bırakarak ticari kararlar almasının önünü açar. Başkanlık makamının ekonomik alandaki yetkisi dramatik biçimde genişler. Mahkeme’deki muhafazakar çoğunluğun, yürütme yetkisini genişletme eğilimi bu senaryonun potansiyelini artırıyor.

3. Senaryo: Kısmi İptal (Nüanslı Karar) Mahkeme, tarifelerin tamamını değil, yalnızca IEEPA’nın çok geniş yorumlandığı “Karşılıklı Tarifeler” gibi bazı kısımlarını iptal edebilir. Uyuşturucu kaçakçılığı gibi daha spesifik acil durumlar için uygulanan tarifeler, daha dar bir alanda yetki dahilinde kabul edilebilir.

Ne Zaman Karar Bekleniyor?

SCOTUS, davaları hızlandırılmış bir takvimle ele alıyor. Kasım 2025’in başlarında duruşmaların yapılması bekleniyor. Mahkeme’nin kararını genellikle yıl sonuna doğru veya 2026’nın ilk aylarında açıklaması öngörülüyor. Bu kararın, küresel ticaret ve ABD anayasa hukuku için son 70 yılın en önemli ayrılık-yetki davası olduğu belirtiliyor.

 

Atilla Yeşilada ve Güldem Atabay tarafından kaleme alınan özel raporlarımıza abone olmak ister misiniz? Raporlarımız kurumsal müşterilere yöneliktir. Abonelik ücretlidir. Koşulları öğrenmek için bize e-mail atın: [email protected]