AKP’li Cumhurbaşkanı Erdoğan Kahramanmaraş merkezli depremler nedeniyle dün 10 ilde Anayasa’nın 119. maddesinin verdiği yetkiyle 7 Mayıs’ta son bulacak şekilde 3 ay sürecek olağanüstü hal (OHAL) ilan etti. OHAL , depremin etkilediği 10 şehir için ilan edildi. Depremden etkilenen Kahramanmaraş, Hatay, Malatya, Gaziantep, Adıyaman, Diyarbakır, Şanlıurfa, Kilis, Adana ve Osmaniye’de OHAL ilan edildi.
Peki, OHAL nedir? OHAL ilan edilince ne olur?
Olağanüstü hâl ya da kısa adıyla OHAL, olağanüstü bir yönetim düzeninin gerekli olduğu doğal afet, tehlikeli salgın hastalık, ekonomik bunalım, kamu düzeni tehlike altına sokan yaygın şiddet vakaları gibi durumlarda başvurulan uygulama.
1982 anayasasının 119-122 maddelerine göre Türkiye’de dört farklı türde sıra dışı yönetim vardır. Bunlar sıkıyönetim, olağanüstü hâl, seferberlik ve savaş hâli.
121. maddeye göre: “Anayasanın 119 ve 120 nci maddeleri uyarınca olağanüstü hâl ilânına karar verilmesi durumunda, Türkiye Büyük Millet Meclisinin onayına sunulur ve kabulü doğrultusunda bu karar Resmî Gazetede yayımlanır. Türkiye Büyük Millet Meclisi tatilde ise derhal toplantıya çağrılır. Meclis, olağanüstü hâl süresini değiştirebilir, Bakanlar Kurulunun istemi üzerine, her defasında dört ayı geçmemek üzere, süreyi uzatabilir veya olağanüstü hâli kaldırabilir.”
Türkiye tarihinde üç kez genel olağanüstü hâl ilân edildi. 1978 ila 1983 arasında sıkıyönetim olağanüstü hâl ile değiştirildi ve Kasım 2002’ye kadar yürürlükte kaldı. 20 Temmuz 2016’da Türkiye darbe girişimi sonrasında Türkiye genelinde 3 ay süreyle olağanüstü hâl ilân edildi. 21 Temmuz 2016 saat 01.00 itibarıyla olağanüstü hâlin geçerli olması Meclis’te 115’e karşı 346 oyla kabul edildi. 20 Temmuz 2016’da ilan edilip, 7 kez uzatılan olağanüstü hâl uygulaması iki yılın ardından 18 Temmuz 2018’de tamamen kaldırıldı.
15 Temmuz 2016’da Darbe Girişimi’nden 5 gün sonra OHAL ilan edilmişti. 7 kez uzatılan ve toplamda iki sene süren OHAL’de seçim dahil ülkenin kaderine ilişkin çok sayıda anti-demokratik uygulama yaşandı.
Kanun Hükmünde Kararnameler’in (KHK) damgasını vurduğu süreçte, KHK’lerle 125 bin 800 kamu personeli işinden edildi. Toplam 446 bin kişi hakkında adli işlem yapıldı. On binlerce dava açıldı, bu davaların yüzlercesi hala sürüyor. 30 bini aşkın kişi de cezaevlerinde bulunuyor.
Uluslararası hukuk açısından bakıldığında olağanüstü hâl durumunda özgürlükler ve haklar kısıtlanabilir. Örneğin bir hükûmet bir kişiyi yargılama olmaksızın alıkoyabilir. Kanunlarla belirlenmiş olan, temel özgürlükleri içeren “sınırlanamayan haklar” kapsam dışıdır.
OHAL’İN YARDIM ÇALIŞMALARINA ETKİSİ NE?
OHAL, ilan edildiği bölgelerde valilere çevre illerden ve ordudan yardım isteme yetkisi de tanıyor.
OHAL Kanunu’nun getirdiği bir başka düzenleme de OHAL Koordinasyon Kurulu’nun kurulması. Doğal afet durumlarında ilan edilen OHAL’de Koordinasyon Kurulu da farklı bölgelerdeki yardımların düzenlenmesi ve arama-kurtarma çalışmalarının koordinasyonunun sağlanmasından sorumlu oluyor.
OHAL İLAN EDİLİRSE NE OLUR?
OHAL’de şu uygulamalar hayata geçirilebilmekte:
- Kişilerin tüm eşyalarının detaylı olarak aranması ve tehlike oluşturabilecek eşyalara el konulması
- Belirli bölgelerde ve saatlerde kişilerin dolaşmasını veya toplanmasını yasaklama
- Gazete, dergi veya broşür ürünlerinin basılmasının yasaklanması, dağıtılması ve toplanılması
- OHAL bölgesine dışarıdan giren kişilere karşı önlem alınması
- Ruhsatı olan tüm silahlara el konulması ve yasaklanması
- Sesle yapılabilecek herhangi bir kaydın yayınlanmasını ve paylaşılmasını engelleme
- Kesici ve delici eşyalarının taşınmaması ve el konulması
- Her türlü bulunan cephanelerin toplatılması ve el konulması
- İşçilerin iyi niyet kurallarına uymaması sonrası cezalandırılması
- Kapalı veya açık herhangi bir bölgede toplanılması veya görüşülmesini yasaklama
- Kişilerin toplantı yapması veya bir alanda toplanması sonucu kalabalığın dağıtılması
- Dernek faaliyetlerinin belirlenen süre boyunca durdurulması
- Sesle yapılabilecek herhangi bir kaydın yayınlanmasını ve paylaşılmasını engelleme
- Kesici ve delici eşyalarının taşınmaması ve el konulması
- Her türlü bulunan cephanelerin toplatılması ve el konulması
- İşçilerin iyi niyet kurallarına uymaması sonrası cezalandırılması
- Kapalı veya açık herhangi bir bölgede toplanılması veya görüşülmesini yasaklama
- Kişilerin toplantı yapması veya bir alanda toplanması sonucu kalabalığın dağıtılması
- Dernek faaliyetlerinin belirlenen süre boyunca durdurulması
Cumhuriyet, Artı Gerçek